Author: admin

२७ ऑगस्ट १९०८, बरोबर ११५ वर्षांपूर्वी त्या फलंदाजाचा जन्म झाला. वयाच्या २१ व्या वर्षी, १९२८ मध्ये तो आपला पहिला कसोटी सामना खेळला. त्या सामन्यात त्याची कामगिरी ठीकठाकच होती. पुढच्या कसोटीसाठी त्याला वगळलं गेलं, पण त्याच्या पुढच्या कसोटी सामन्यात तो परत एकदा संघात आला. त्या सामन्यात त्याने एक अर्धशतक आणि एक शतक केले, आणि त्यानंतर कधी मागे वळून बघितलंच नाही. पुढे ५२ कसोटी सामन्यात ६९९६ धावा, त्यात २९ शतकं (पैकी १० द्विशतकं आणि २ त्रिशतकं). धावांची सरासरी (९९.९४) कोणी मोडू शकलेलं नाही, आणि कोणी मोडेल अशी शक्यता देखील नाही. सर डोनाल्ड जॉर्ज ब्रॅडमन या माणसाने क्रिकेट गाजवलं आहे. त्याच्या काळात फक्त कसोटी क्रिकेट खेळलं जात असे म्हणून, नाहीतर एकदिवसीय आणि टी-२० क्रिकेट (किंवा इतर कोणत्याही फॉरमॅटमध्ये) देखील तो सर्वश्रेष्ठ ठरला असता यात काही वाद नाही.
 
त्या काळात आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट प्रामुख्याने इंग्लंड आणि ऑस्ट्रेलिया या दोन संघांमध्येच होत असे. वेस्टइंडीज, न्यूझीलंड, दक्षिण आफ्रिका, भारत या सारखे देश आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये तसे कच्चे बच्चे होते. ब्रॅडमनने ऑस्ट्रेलियासाठी पदार्पण केले तेव्हा या दोन देशातील क्रिकेटला साधारण ५० वर्षे झाली होती. पण त्यांच्यामधील मालिका तितक्याच चुरशीने खेळल्या जात असत. एक एक दौरा पाच-सहा महिने चालत असे. १९२८-२९ मध्ये इंग्लंडचा संघ ऑस्ट्रेलियाच्या दौऱ्यावर आला तेव्हा ब्रॅडमनने क्रिकेटमध्ये पदार्पण केले. पुढे दोन वर्षांनी, १९३०मध्ये ऑस्ट्रेलियन संघ इंग्लंडच्या दौऱ्यावर होता. हा दौरा खऱ्या अर्थाने ब्रॅडमनच्या क्रिकेटला कलाटणी देणारा ठरला. या दौऱ्यात खरा ‘डॉन’ समोर आला. नॉटिंगहॅमला पहिल्या कसोटीत १३१, लॉर्ड्सवर दुसऱ्या कसोटीत २५४, लीड्सवर तिसऱ्या कसोटीत ३३४ आणि ओव्हल मैदानावर पाचव्या आणि शेवटच्या कसोटीत २३२ धावा अशी त्याची कामगिरी होती. पाच कसोटी सामन्यांच्या त्या मालिकेत ब्रॅडमनने  १३९.१४ धावांच्या सरासरीने तब्बल ९७४ धावा केल्या. लीड्सवरील सामन्यात त्याने एका दिवसात ३०० धावा केल्या होत्या. इंग्लिश गोलंदाजीची एवढी कत्तल त्या आधी कोणी केली नव्हती. एका फलंदाजाने त्या मालिकेत इंग्लिश संघाला, त्यांच्याच मैदानावर, त्यांनीच शोध लावलेल्या खेळात लोळवलं होतं. 

त्या मालिका विजयानंतर डॉन ब्रॅडमन हे नाव मोठा आदराने घेतलं जाऊ लागलं. अर्थातच कट्टर इंग्लिश खेळाडूंना आणि समीक्षकांना ब्रॅडमॅनचं हे कृत्य आवडलं नव्हतंच. आणि मग पुढच्या मालिकेत त्यांनी त्याचा तोडगा काढायचा प्रयत्न केला. १९३२ साली ऑस्ट्रेलियात झालेली पुढची मालिका वादग्रस्त ठरली. किंबहुना क्रिकेटच्या इतिहासातील सर्वात वादग्रस्त मालिका असा उल्लेख करता येईल. या मालिकेत इंग्लिश कप्तान आणि गोलंदाजांनी अत्यंत तिखट मारा करून ऑस्ट्रेलियन फलंदाजांना नामोहरम करायला सुरुवात केली. अंगावर चेंडू टाकून त्याला जायबंदी करणे हेच त्यांचे शस्त्र ठरू लागले. त्या काळात हेल्मेट नव्हतं, चेस्ट गार्ड किंवा इतर संरक्षणात्मक गोष्टींचा शोध लागला नव्हता. त्याकाळी खेळपट्टी देखील आच्छादीत केली जात नसे. कोणा फलंदाजाच्या छातीवर चेंडू आपटला तर कोणाच्या डोक्यावर. इंग्लिश गोलंदाजांनी एकामागून एक बाउन्सर आणि बिमर टाकत ऑस्ट्रेलियन फलंदाजांना जखडून ठेवलं होतं. ब्रॅडमनच्या त्या १९३० च्या दौऱ्यातील खेळीचा प्रचंड परिणाम इंग्लिश खेळाडूंवर झाला होता. तरीही त्या दौऱ्यात ब्रॅडमनची सरासरी साधारण ५७ होती, जी आजही कोणत्याही फलंदाजासाठी मोठी मानली जाते. या बॉडिलाइन मालिकेने क्रिकेटच्या नियमांचे सगळेच मापदंड बदलले, पण एका फलंदाजाला झुकवण्यासाठी मैदानावर काही अनैतिक, काही अंशी अमानवीय खेळ त्या आधी देखील झाला नव्हता, आणि त्या नंतरही झाला नाही. कदाचित यामध्येच ब्रॅडमनची महती लक्षात यावी. 

ब्रॅडमन त्याच सुमारास वेस्टइंडीज आणि दक्षिण आफ्रिका संघांविरुद्ध देखील खेळला, आणि कारकिर्दीच्या शेवटी १९४८ साली भारतीय संघाविरुद्ध देखील. पण खऱ्या अर्थाने इंग्लिश संघाविरुद्ध त्याची बॅट चमकली. १९३८ ते १९४६ या काळात महायुद्धामुळे क्रिकेट खेळलं गेलं नाही. ब्रॅडमनच्या कारकिर्दीतील महत्वाची वर्षे युद्धामुळे वाया गेली, अन्यथा तो अजूनच चमकला असता. ज्या प्रकारचं क्रिकेट तो खेळत असे, त्याची धावांची सरासरी लक्षात घेता, कदाचित त्याने कसोटी क्रिकेटमध्ये दहा हजार धावांचा टप्पा देखील सहज गाठला असता. ब्रॅडमनने लीड्स मैदानावर २ त्रिशतकं ठोकली. १९३२ मध्ये दक्षिण आफ्रिकेविरुद्ध तो २९९ धावांवर नाबाद राहिला, नाहीतर तीन त्रिशतकं करण्याचा रेकॉर्ड त्याच्यानावे लागला असता. ब्रॅडमन आणि मेलबर्न क्रिकेट ग्राउंड यांचं एक वेगळं नातं होतं. त्या मैदानावर ११ कसोटी सामन्यात त्याने १२८ च्या सरासरीने १६७१ धावा केल्या आहेत, आणि त्यामध्ये तब्बल ९ शतकं आहेत. हा देखील एक प्रकारचा विक्रम म्हणावा लागेल. 

१९३० च्या सुमारास जगभर मंदी होती. अनेक उद्योगधंदे बंद झाले होते, पुरेश्या नोकऱ्या उपलब्ध नव्हत्या. ऑस्ट्रेलियाची अर्थव्यवस्था देखील याला अपवाद नव्हती. असे म्हणतात की अशावेळी डॉन ब्रॅडमनच्या त्या खेळींनी खऱ्या अर्थाने ऑस्ट्रेलियन तरुण पिढीला त्या संघर्षाचा मुकाबला करण्यासाठी एक वेगळी ऊर्जा दिली.  ब्रॅडमन महान फलंदाज होता यात काहीच वाद नाही. १९४८ मध्ये युद्धानंतर तो इंग्लंडच्या दौऱ्यावर गेला तेव्हा तो कप्तान होता. त्या दौऱ्यावर, वयाच्या ४० वर्षीदेखील तो अप्रतिम खेळला. त्या दौऱ्यावर देखील त्याने २ शतके केली. त्या संपूर्ण दौऱ्यावर ते एकूण ३४ सामने खेळले (५ कसोटी आणि इतर फर्स्ट क्लास सामने). पैकी २५ सामन्यात त्यांनी विजय मिळवला, आणि ९ सामने अनिर्णित ठरले. म्हणजे ते एकही सामना हरले नाहीत. या दौऱ्यावर शेवटच्या, पाचव्या कसोटीत ब्रॅडमन शून्यावर बाद झाला, आणि त्याची कसोटी सामन्यातील सरासरी शंभरचा आकडा गाठू शकली नाही. एकप्रकारे क्रिकेटच्या सुपुत्राने खेळाला दिलेली ही मानवंदनाच म्हटली पाहिजे. कोणत्याही खेळाडूंपेक्षा खेळ जास्त मोठा…. 

अर्थात डॉन ब्रॅडमन या फलंदाजाने आपली छाप या खेळावर अनेक वर्षांपूर्वीच सोडली आहे. गेल्या ९०-१०० वर्षांत त्याच्या तोडीचा कोणी झाला नाही, होण्याची शक्यता देखील नाही.

Hey there, cricket aficionados and leadership enthusiasts! Guess what? Today isn’t just any day – it’s the birthday of the cricket legend himself, Don Bradman!

So, let’s celebrate in style by delving into the exciting world of cricket, where we’re not just talking about runs and overs, but also uncovering some cool leadership secrets. On this birthday bonanza journey, let together, peel back the curtain on how Don Bradman’s cricket genius can actually make you a better leader. Intrigued? Well, you should be!

The Leadership Stance
Much like a batsman at the crease, a leader needs to stand tall, confident, and ready to face challenges head-on. Don Bradman’s stance at the pitch reflected his unshakable determination, which sent a clear message to his team: “We’re here to conquer.”

Reading the Pitch
Just as Bradman read the pitch to gauge the playing conditions, a leader must read the environment and adapt. Bradman’s approach taught us that understanding the situation, whether it’s a bouncy pitch or a tricky market, is pivotal for success.

The Art of Timing
In cricket, timing is everything, and in leadership, it’s no different. Bradman’s impeccable timing while playing shots can be likened to a leader’s ability to seize opportunities at the right moment, ensuring maximum impact.

Precision and Consistency
Bradman’s astounding average is a testament to his precision and consistency. Translating this to leadership, it’s about consistently delivering quality, making calculated decisions, and aiming for excellence in every endeavour.

Adapting to the Bowlers
Facing different bowlers requires different strategies. Bradman’s flexibility in adapting to various playing styles can teach leaders to tailor their approach based on the team’s strengths and the competition they face.

Mentorship and Team Building
Bradman’s role as a mentor to younger players highlights the importance of grooming talent and fostering a team that harmonizes like a well-coached cricket squad.

Turning Challenges into Opportunities
Bradman’s rise from adversity, such as recovering from an injury, mirrors a leader’s ability to turn setbacks into stepping stones for success.

In the symphony of cricket, Don Bradman conducted an orchestra of leadership lessons that resonated universally. As a thinker, marketer, and cricket aficionado, I encourage you to step onto the crease of leadership with Bradman’s strategy as your guide. Just as he carved his name in cricketing history, you too can make an indelible mark in the world of leadership. So, dear readers, let’s take a page from Bradman’s book, swing our leadership bat with precision, and hit those metaphorical boundaries of success.

Stay inspired, stay in leadership form, and let Bradman’s legacy shine on in the corridors of your endeavours. Until next time, play on and lead strong!

भारत ही फिरकी गोलंदाजांची खाण समजली जात असे. अगदी सुरुवातीच्या दिवसांपासून भारतीय फिरकीने क्रिकेटजगतात आपले स्थान मिळवले. विनू मंकड, सुभाष गुप्तेंपासून सुरु झालेली ही परंपरा आताच्या काळातील कुलदीप यादव, युझवेन्द्र चाहल पर्यंत अबाधित आहे. बेदी, प्रसन्न, चंद्र आणि वेंकट हे तर या फिरकी गोलंदाजीची मानबिंदूच. अनिल कुंबळे, हरभजन सिंग आणि नंतर आलेल्या रविचंद्रन अश्विन सारख्या गोलंदाजांनी फक्त कसोटीच नव्हे, तर एकदिवसीय आणि टी-२० क्रिकेट मध्ये देखील चमक दाखवली. आपण फिरकी गोलंदाजीतले दादा असलो तरी वेगवान गोलंदाजी हे आपलं अस्त्र कधीच नव्हतं. खरं सांगायचं तर अगदी सुरुवातीच्या काळात मोहम्मद निसार आणि अमर सिंग सारखे दर्जेदार वेगवान गोलंदाज आपल्याकडे होते. भारताच्या पहिल्या कसोटीत (१९३२ साली), त्यांनी इंग्लिश फलंदाजांच्या नाकी नऊ आणले होते. त्यानंतर एखादा रमाकांत देसाई सारखा वेगवान गोलंदाज भारताला लाभला. पण आपली भिस्त कायमच फिरकी गोलंदाजांवर होती. कपिल देवच्या आगमनानंतर हे चित्र थोडंफार बदलत गेलं. कपिलच्या जोडीला करसन घावरी, रॉजर बिन्नी, चेतन शर्मा आदी मंडळींनी भारतीय क्रिकेटमध्ये वेगवान गोलंदाजीला जरा बरे दिवस दाखवले. ९० च्या दशकात जवागल श्रीनाथ भारतीय संघात आला, आणि वेग म्हणजे काय हे आपल्याला उमगलं. पाठोपाठ काही वर्षात अजित आगरकर, झहीर खान, आशिष नेहरा, रुद्रप्रताप सिंग, इशांत शर्मा, भुवनेश्वर कुमार सारखे गोलंदाज देखील भारतीय संघाचा महत्वाचा भाग बनू लागले. २००० च्या दशकात खऱ्या अर्थाने आपण वेगवान गोलंदाजी बघितली असे म्हणता येईल. 

अर्थात या संपूर्ण कालावधीत क्रिकेट देखील बदलत होतंच. आता टी-२० क्रिकेट देखील बहरत होतं आणि क्रिकेटचे आयाम देखील बदलले होते. जगभरच वेगवान गोलंदाजी अधिकच वेगवान होत होती. त्याचे पडसाद भारतीय क्रिकेटवर देखील उमटत होते. गेल्या १० वर्षात आपण अनेक वेगवान गोलंदाजांचा खेळ बघितला. त्यात आयपीएलच्या आगमनानंतर तर प्रत्येक संघात ४-५ भारतीय वेगवान गोलंदाज दिसू लागले. त्यातले काही चमकले, काही काळाच्या ओघात हरवले. पण नवीन गोलंदाज पुढे येण्याचा आयपीएल हा ‘राजमार्ग’ अजूनही तसाच आहे. ती खेळाची गरज आहे, आयपीएल क्रिकेट हे या वेगवान गोलंदाजांना अवघड परिस्थितीमध्ये अजूनच समृद्ध करून जातं हे देखील खरं आहे. आणि अर्थातच त्याचा भारतीय क्रिकेटला सर्वात जास्त फायदा होतो. गेल्या ८-१० वर्षात आपण जसप्रीत बुमराह, मोहम्मद शमी, मोहम्मद सिराज, शार्दूल ठाकूर सारखे भन्नाट गोलंदाज पहिले. यातल्या प्रत्येकाची शैली वेगळी, प्रत्येकाचा वेग वेगळा आणि प्रत्येकाचा प्रभाव निराळा. कदाचित त्यामुळेच आज आपल्याला आपली गोलंदाजी, खास करून वेगवान गोलंदाजी अधिकच बहरल्या सारखी वाटते. आज संघात प्रमुख वेगवान गोलंदाज उपलब्ध नसेल, तर त्याची जागा घेण्यासाठी आपल्याकडे इतर ४ गोलंदाज तयार आहेत. आणि महत्वाचं म्हणजे हे गोलंदाज कदाचित आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये अनुभवी नसतील कदाचित, पण आंतरराष्ट्रीय खेळाडूंबरोबर खेळण्याचा अनुभव, आणि त्यांची प्रतिभा यामुळे ते आणखीनच प्रभावी ठरतात. 

मागच्या आठवड्यात बुमराहने भारतासाठी पुनरागमन केले. तो गेले जवळजवळ वर्षभर दुखापतीमुळे संघाबाहेर होता. बुमराह सारख्या गोलंदाजांची कमतरता कोणत्याही संघाला निश्चितच जाणवते, पण इतर गोलंदाजांमुळे तो नसणे हे काहीसे सुसह्य झाले. त्याच्या अनुपस्थितीमध्ये मोहमद सिराज सारखा गोलंदाज अधिकच प्रगल्भ झाला, तर उमेश यादव, शार्दूल ठाकूर सारखे गोलंदाजांना संघात आपले स्थान बळकट करण्याची संधी मिळत गेली. मोहम्मद शमी सारखा गोलंदाज भारतीय क्रिकेटचा प्रमुख वेगवान गोलंदाज झाला तर उमरान मलिक, अर्शदीप सिंग, मुकेश कुमार सारखे गोलंदाज भारतीय संघात येण्याची स्वप्ने बघू लागले. यातील काही चमकले, तर काही काळाच्या पडद्याआड गेले, जातीलही. पण एक गेला की अजून काही खेळाडू  या न्यायाने इतर अनेक वेगवान गोलंदाज आज रांगेत उभे आहेत. गेल्या काही वर्षात आयपीएल आणि अंडर १९ संघांच्या यशामुळे अनेक उत्तमोत्तम वेगवान गोलंदाज आपल्यासाठी  विविध स्तरांवर खेळताना दिसतात. टी. नटराजन, शिवम मावी, कमलेश नागरकोटी, कार्तिक त्यागी, राजवर्धन हंगर्गेकर, तुषार देशपांडे ही त्यातलीच काही महत्वाची नावं. पुढेमागे ते भारतासाठी खेळतीलही, पण आजच्या घडीला भारतीय वेगवान गोलंदाजांच्या यादीत हे खेळाडू आहेत हे नक्की. 

काही वर्षांपूर्वी भारतात सुरु झालेल्या MRF पेस अकॅडमीने ९० आणि २००० च्या दशकात चांगली फळे दिली. तिथून येणारे गोलंदाज बऱ्यापैकी तावून सुलाखून निघत. ‘वेग’ ही गोष्ट मानवाला प्रभावित करणारीच आहे. नुकतीच गोलंदाजीची सुरुवात केलेले हे ‘रॉ’ खेळाडू त्यापासून दूर कसे असणार? भारतातील क्रिकेट फोफावत गेलं तसं इथे या वेगवान गोलंदाजांचा एक वेगळा क्लास दिसू लागला. हे गोलंदाज ऑस्ट्रेलिया, इंग्लंड सारख्या खेळपट्ट्यांवर कमाल करत होतेच, पण ते आता भारतीय खेळपट्ट्यांवर देखील धमाल करू लागले.  कपिलच्या उदयानंतर आपल्या वेगवान गोलंदाजीचा पहिला अध्याय सुरु झाला होता, इशांत-बुमराह-शमी नंतर आता दुसरा अध्याय सुरु झाला आहे असं म्हणणं चुकीचं ठरणार नाही. अर्थात इतर वेगवान गोलंदाजांप्रमाणेच आपले गोलंदाज देखील ‘वेगवान’ गोलंदाजांना येणाऱ्या समस्यांना तोंड देत असतातच. त्यांना जाणाऱ्या दुखापती ही सगळ्यात मोठी समस्या. त्यादृष्टीने प्रत्येक गोलंदाजाने स्वतःची आणि भारतीय बोर्डाने आपल्या सगळ्याच गोलंदाजांची काळजी घेणे आवश्यक ठरते. प्रत्येकजण आपापल्या पद्धतीने, कमी जास्त प्रमाणात हे करत असतोच, आणि त्यात काही चुका देखील होतात. पण ही एक प्रोसेस आहे, आणि या गोष्टी नैसर्गिकरित्या घडत राहणारच. 

हे वेगवान गोलंदाज भारतासाठी चांगली कामगिरी करून येणाऱ्या काळात आपल्याला चांगले विजय मिळवून देवो हीच अपेक्षा आहे. वेगवान गोलंदाजांचा कार्यकाळ, अपवाद वगळता, खूपच कमी असतो. अशावेळी दुखापतग्रस्त न होता, देशासाठी चांगला खेळ करणे ही त्यांची जबाबदारी ठरते. आणि आता अगदी तरुण वयात असलेले हे खेळाडू नक्कीच त्यांच्या बॉलिंग विषयी, वेगाविषयी, अचूकतेविषयी जागरूक आहेत. आणि म्हणूनच भारतीय वेगवान गोलंदाजांचे भविष्य उज्ज्वल आहे असे म्हणता येईल. आता भारत ही केवळ फिरकीपटूंची भूमी राहिली नसून, या मातीत उत्तमोत्तम वेगवान गोलंदाज देखील चांगली कामगिरी करत आहेत ही नक्कीच आनंदाची गोष्ट आहे. 

मागच्या आठवड्यात वेस्टइंडीज आणि भारत यामधील तिसरा टी-२० सामना गयानामधील प्रॉव्हिडन्स येथे खेळला गेला. हा सामना भारताने सहज जिंकला, आणि मालिकेतील आपले आव्हान कायम ठेवले. त्या सामन्यानंतर भारतीय कर्णधार हार्दिक पंड्या सोशल मीडियावर प्रचंड ट्रोल झाला. सोशल मीडिया हे असं हत्यार आहे की जिथे भल्याभल्यांना ट्रोल केलं जातं. राजकारण, सिनेमा आणि क्रिकेट हे विषय आपल्या देशात असे आहेत की तुम्ही काहीही करा, या सोशल मीडियावर ट्रोल होताच. सेलिब्रीटी असण्याचे जितके फायदे खऱ्या दुनियेत दिसतात, तितकेच तोटे या आभासी दुनियेत प्रकर्षाने जाणवतात. अर्थात हे ट्रोलिंग किती प्रमाणात मनावर घ्यायचं हे प्रत्येकावर अवलंबून असतं. अनेकदा या ट्रोल्सच्या माध्यमातूनच सामान्य जनता आपल्या मुद्द्यांना वाचा फोडते. काही वेळा हे ट्रोलिंग अगदीच चुकीचं असतं असं नाही. ही अशीच वेळ परवा हार्दिकवर येऊन गेली. ती घटना आणि त्यानंतर झालेलं ट्रोलिंग बघता पटकन मनात विचार येऊन गेला… अरे हार्दिक, तुम्हारा चुक्याच !!

त्या सामन्यात असं नक्की काय घडलं की भारतीय कर्णधाराला इतकं ट्रोल केलं गेलं. या तिसऱ्या सामन्यात भारतीय संघ वेस्टइंडीजच्या १५९ धावांचा पाठलाग करायला उतरला. आपले सलामीवीर – (पहिलाच टी-२० सामना खेळत असलेला यशस्वी जयस्वाल आणि शुभमन गील) स्वस्तात बाद झाले. नंतर सूर्यकुमार यादव आणि आपली पहिलीच मालिका खेळणारा तिलक वर्मा यांनी आपला डाव सावरला. दोघांनी एक चांगली भागीदारी केली आणि संघाला विजयाच्या मार्गावर नेऊन ठेवलं. १२१ च्या धावसंख्येवर सूर्यकुमार यादव बाद झाला तेव्हा भारतीय संघ चांगला सुस्थितीत होता. तिलक वर्मा देखील चांगला खेळत होता. त्याने आधीच्या दोन सामन्यात देखील चांगली कामगिरी केली होती. एका सामन्यात तर अर्धशतक देखील केले होते. अशावेळी त्याची साथ द्यायला कर्णधार हार्दिक पंड्या मैदानावर आला. हार्दिकने मैदानावर येताच त्याच्या पद्धतीने वेस्टइंडीजची गोलंदाजी धुवायला सुरुवात केली आणि पुढे काही वेळातच दोघांनी मिळून भारतीय संघाला विजय मिळवून दिला. १८ व्या षटकात हार्दिकने विजयी षटकार मारला तेव्हा तिलक ४९ या वैयक्तिक धावसंख्येवर नाबाद राहिला. आणि अर्थातच भारताचा विजय झाला असल्यामुळे, त्याला आपले सलग दुसरे अर्धशतक करणे शक्य झाले नाही. हेच कारण हार्दिकच्या ट्रोलिंग साठी पुरेसे ठरले. हार्दिकने तिलकला अर्धशतक पूर्ण करू देण्यास संधी द्यायला हवी होती असे या ट्रोलर्सचे मत. याच विषयावरून हार्दिकच्या कप्तानीबद्दल देखील प्रश्न उठवले गेले. परत एकदा सोशल मीडियाचा आधार घेऊन सामान्य क्रिकेट रसिक प्रेक्षक व्यक्त झाले. 

प्रश्न पडतो की खरंच हार्दिकची चूक झाली का. त्याने विजयी फटका मारण्याच्या आनंदात तिलकला अर्धशतकापासून दूर ठेवले का? मुळात क्रिकेट हा ‘सांघिक’ खेळ आहे, त्यामुळे त्या ‘वैयक्तिक’ अर्धशतकाला किती महत्व द्यायला हवे हा देखील मुद्दा आहेच. कर्णधार म्हणून हार्दिकने तो विजयी षटकार मारणे चूक आहे का? एका षटकाराने अनेक प्रश्न निर्माण केले. 
आता खरं सांगायचं तर प्रश्न षटकाराचा नाहीये, किंवा हार्दिकने विजयी फटका मारल्याचा पण नाहीये. पण हार्दिकने संघातील नवीन खेळाडूला अर्धशतक करू द्यायला पाहिजे होते हे मात्र नक्की. तिलक वर्माने आधीच्याच सामन्यात अर्धशतक केले होते. आपल्या पहिल्याच आतंरराष्ट्रीय मालिकेत त्याला अजून एक अर्धशतक करण्याची संधी मिळत असताना, भारतीय कर्णधाराने आपला ‘वैयक्तिक’ आनंद थोडा बाजूला ठेवला असता तरी चाललं असतं. बरं आपल्या डावात अजूनही २ षटके बाकी होती. २ चेंडू शांतपणे टोलवत हार्दिकने तिलकला अर्धशतकाची, आणि पर्यायाने विजयी फटका मारण्याची संधी दिली असती तर कदाचित त्याचेच कौतुक झाले असते. तिलकची भारतासाठी ही पहिलीच मालिका. अशावेळी या छोट्या छोट्या गोष्टी खूप महत्वाच्या असतात. आज भारतीय संघात प्रत्येक जागेसाठी मागे किमान ५-१० खेळाडू तयार आहेत. आज संघात असलेल्या प्रत्येकाने प्रचंड मेहनत घेत, चांगली कामगिरी करत संघातील आपले स्थान मिळवले / टिकवले आहे. अशावेळी हे ‘वैयक्तिक’ रेकॉर्डस् खूप महत्वाचे ठरतात. संघातील नवीन खेळाडूसाठी या अशा छोट्या छोट्या गोष्टी नक्कीच महत्वाच्या असतात. आणि कर्णधार म्हणून तर हार्दिकने या नवीन खेळाडूसाठी हा त्याग करणे आवश्यक होतेच. 

हार्दिक पंड्या आयपीएल मध्ये गुजरातच्या संघाचं नेतृत्व करतो. गेल्या २ सिझन मध्ये त्यांनी चांगली कामगिरी केली, एकदा तर विजेतेपद देखील मिळवले. त्याच जोरावर हार्दिककडे भारतीय संघाचा भविष्यातील कर्णधार म्हणून बघितले जात आहे. गेल्या २-३ वर्षात त्याने काही वेळा ‘बदली कर्णधार’ म्हणून संघाचे नेतृत्व केले देखील आहे. एखादा खेळाडू संघात असणे आणि त्याने कर्णधारपद भूषवणे यामध्ये जमीन अस्मानाचे अंतर आहे. कर्णधार म्हणून खेळत असताना खेळाडूला संघातील इतर १० खेळाडूंचा आणि एकूणच सांघिक कामगिरीचा काही अंशी जास्त विचार करावा लागतो. आपल्या संघातील प्रत्येक खेळाडूकडून योग्यप्रकारे कामगिरी करून घ्यावी लागते. हार्दिक स्वतः एक चांगला खेळाडू आहे, तो एक उत्तम अष्टपैलू आहे यात काही वाद नाही. कपिल नंतरचा सर्वोत्कृष्ट अष्टपैलू खेळाडू म्हणून देखील अनेकदा त्याचा उल्लेख केला गेला. यात किती खरं किती खोटं याचा विचार प्रत्येकाने करावा, पण करोडो भारतीय क्रिकेट रसिकांच्या त्याच्याकडून अपेक्षा आहेत हे नक्की. त्यात तो जर स्वतःला धोनीच्या शाळेचा विद्यार्थी समजत असेल तर हार्दिकने कर्णधाराच्या भूमिकेकडे वेगळ्या नजरेने बघणे आवश्यक आहे. 
महेंद्रसिंग धोनी हे एक वेगळंच प्रकरण होतं (किंवा आहे असं म्हणूया.). तो सर्वोत्कृष्ट कर्णधार आहे असं नाही म्हणणार, पण तो कर्णधार म्हणून निश्चितच वेगळा होता. तो काहीवेळा निर्णय घेताना चुकला देखील असेल, पण ते निर्णय घेण्याची धमक त्याच्याकडे होती. आणि सगळ्यात महत्वाचं म्हणजे तो स्वतःच्या कामगिरी आधी संघाचा आणि संघातील इतर खेळाडूंचा विचार करत असे.

हार्दिक पंड्या जर धोनीला आपला आदर्श मानत असेल तर त्याने धोनीचे हे गूण अंगीकारणे अत्यंत आवश्यक आहे. धोनीने बहुतेक सर्वच मालिका विजयाच्या ट्रॉफी घेताना तीच ट्रॉफी संघातील नवोदित खेळाडूकडे दिली आहे. आजही धोनीच्या काळातील त्या विजयाचे फोटो बघितले तर संघातील सगळ्यात नवीन खेळाडूच्या हातात विजयी ट्रॉफी, आणि स्वतः धोनी मात्र कुठेतरी कोपऱ्यात असेच चित्र दिसेल. अजून एक महत्वाची गोष्ट म्हणजे जर एखादा खेळाडू काही महत्वाचा ‘माईलस्टोन’ (शतक, अर्धशतक किंवा विजयी फटका) पार करणार असेल तर धोनीने वैयक्तिक आनंद बाजूला ठेवून कायमच त्या खेळाडूला त्या माईलस्टोनचा आनंद घेऊ दिला आहे. अर्थात हे सर्व संघाचा विचार आधी करूनच. एकीकडे हार्दिक धोनीच्या कर्णधारपदाची पायरी चढायचा प्रयत्न करतो आहे, तर त्याने धोनीचे हे गूण देखील कुठेतरी जोपासणे आवश्यक ठरते. 
कोणत्याही भारतीय कर्णधारासाठी कर्णधारपद हा काटेरी मुकुट आहे. हार्दिक देखील त्याला अपवाद नाही. सध्याच्या जमान्यात आपला संघ १२ महिना क्रिकेट खेळत असतो. अशावेळी कुठेतरी कमी-जास्त होणार हे देखील तितकेच खरे, पण निदान अशा प्रसंगी तर हार्दिकने संघातील नवोदित खेळाडूला प्राधान्य देणे आवश्यक आहे. खेळाच्या छोट्या फॉरमॅटमध्ये हार्दिक आपल्यासाठी महत्वाचा खेळाडू आहे. आणि जर निवडसमिती त्याच्याकडे कर्णधार म्हणून बघत असेल तर काही गोष्टींचा विचार त्याने कर्णधार म्हणूनच करणे आवश्यक आहे. या प्रसंगातून हार्दिकसारख्या खेळाडूने स्वतःसाठी काही गोष्टी शिको आणि त्याचा योग्य वेळी, योग्य ठिकाणी वापर करो, भारतीय संघासाठी हेच जास्त महत्वाचं आहे. 

आपला क्रिकेट संघ अक्षरशः कोलूला जुंपल्यासारखा क्रिकेट खेळतो. वेस्टइंडीजचा दौरा आटोपला की आता ३ टी-२० सामने खेळण्यासाठी आपण आयर्लंडला जाऊ. १८-२० आणि २३ ऑगस्ट रोजी हे तीन सामने संपले की लगेचच श्रीलंकेत आशिया चषक, नंतर ऑस्ट्रेलिया विरुद्धची मालिका, ते झालं की आशियाई खेळ आहेतच, आणि पाठोपाठ येणारी विश्वचषक स्पर्धा. एकूणच पुढचे ३ महिने आपल्याकडे नॉन स्टॉप क्रिकेट असेल. आता आपण २ वेगवेगळे संघ २ ठिकाणी पाठवू शकतो आहोत ते बरं आहे, अन्यथा सगळेच खेळाडू पायाला चक्री लावल्यासारखे सगळीकडे गेले असते. हा आयर्लंडचा दौरा तास छोटा असला तरी आपल्या काही खेळाडूंसाठी महत्वाचा आहे. अजूनही आपली विश्वचषकासाठी म्हणावी तशी तयारी झाली नाहीये. त्यात या अशा दौऱ्यांनी काय साध्य होणार आहे हेच शोधायचा प्रयत्न करूया. 

या दौऱ्याच्या बाबतीत एक महत्वाची गोष्ट म्हणजे इथे आपला ‘दुसरा’ संघ जाणार आहे असे म्हणता येईल. म्हणजे जे खेळाडू विश्वचषक स्पर्धेत ‘नसण्याची’ शक्यता आहे अशा खेळाडूंची इथे निवड केली गेली आहे. अर्थात काही अपवाद आहेत, आणि कदाचित या छोट्या २-३ दौऱ्यानंतर काही सरप्राइजेस पण मिळू शकतात. २ आठवड्यांपूर्वी हा संघ जाहीर केला तेंव्हा आपले वेस्टइंडीज विरुद्धचे टी-२० सामने सुरु व्हायचे होते. त्यामुळे या संघात तसे अननुभवी खेळाडूच निवडले गेले असे म्हणायला वाव आहे हे नक्की. महत्वाची गोष्ट म्हणजे या संघात तरुण रक्ताला वाव आहे. आयपीएल सारख्या स्पर्धेतून तावून सुलाखून निघालेले खेळाडू या संघात दिसतील. रिंकू सिंग, जितेश शर्मा, तिलक वर्मा या खेळाडूंची निवड सुखावणारी आहे. हा संघ जाहीर होताना तिलक वर्मा आंतरराष्ट्रीय टी-२० सामना खेळला नव्हता. आता त्याच्या भाळी काही सामने लागले आहेत, आणि त्यात त्याने चांगली कामगिरी देखील केली आहे. रिंकूने खास करून या वर्षीच्या आयपीएल मध्ये धमाल केली. अनेक सामने त्याने स्वबळावर जिंकले. आपली मधली फळी तशी कमजोरच असते. ती भर आता रिंकू भरून काढू शकेल. संघात ऋतुराज गायकवाड आणि यशस्वी जयस्वाल सारखे सलामीची फलंदाज आहेत, तसेच संजू सॅमसन देखील या संघात असेल. या तिघांवर आपली वरची फळी अवलंबून असेल. तर अष्टपैलू खेळाडू म्हणून शिवम दुबे आणि वॉशिंग्टन सुंदर कडे लक्ष देणे आवश्यक आहे. शिवम दुबे साठी हा भारतीय संघात कमबॅक आहे. आयपीएल मध्ये चेन्नई कडून खेळताना त्यानेदेखील चांगली कामगिरी केली आहे.  एकूणच ही संघनिवड भविष्याकडे बघून केली आहे असे निश्चित म्हणता येईल. 

या मालिकेत आपल्या सगळ्यांच्या नजर असतील जसप्रीत बुमराह वर. तो देखील या मालिकेतून कमबॅक करतो आहे. गेले अनेक महिने तो दुखापतींमुळे संघाबाहेर होता. पण आता तंदुरुस्त झाल्यानंतर त्याची ही पहिलीच मालिका असेल. महत्वाची गोष्ट म्हणजे तो या संघाचा कप्तान देखील आहे. गोलंदाज म्हणून आणि कप्तान म्हणून देखील तो कशी कामगिरी करतो याकडे सगळ्यांचे लक्ष असेल. तो पूर्णपणे फिट असणे आपल्यासाठी महत्वाचे आहे. तो देखील मॅच फिटनेस दाखवण्यासाठी आणि जबाबदारी उचलण्यासाठी उत्सुक असेल. अनेक वर्षे त्याच्या खांद्यावर बंदूक ठेवून आपण वेगवान गोलंदाजीची खिंड लढवतो आहोत. आता विश्वचषक अगदी कोपऱ्यावर आला असताना तो फिट होणे आपल्या संघासाठी खूपच महत्वाचे असेल. गोलंदाजी विभागात अजून एक खेळाडू कमबॅक करतोय तो म्हणजे प्रसिद्ध कृष्णा. प्रसिद्धने देखील भारतीय संघासाठी चांगली कामगिरी केली होती. तो देखील पुढे कसा खेळेल हे बघणे महत्वाचे ठरेल. मुकेश कुमारने वेस्टइंडीज मध्ये तीनही फॉरमॅट्स मध्ये पदार्पण केले, आणि त्याची कामगिरी देखील चांगली झाली आहे. आता वेगळ्या खेळपट्ट्यांवर आणि वेगळ्या हवामानात तो देखील काही कमाल करू शकेल ही अपेक्षा ठेवायला हरकत नाही. स्पिन बॉलिंग मध्ये लेगस्पिनर रवी बिष्णोई, ऑफब्रेक सुंदर आणि डावखुरा शाहबाझ नदीम हे त्रिकुट आहे. आयर्लंडच्या वेगवान गोलंदाजीला साथ देणाऱ्या खेळपट्ट्यांवर आणि हवामानामध्ये यापैकी कोणते खेळाडू निवडले जातात आणि ते कशी कामगिरी करतात याकडे नजर असेल. 

एकूणच भविष्यातील संघ म्हणून या संघाकडे बघता येऊ शकेल. भारतीय क्रिकेट संघाला विश्रांती अशी नसतेच.  ते सदैव खेळताना दिसतात. कदाचित विश्वचषक स्पर्धेनंतर आपल्या संघातील वरिष्ठ खेळाडू निवृत्तीकडे लक्ष ठेवून असतील, कदाचित काही खेळाडूंना सक्तीची रजा घ्यावी लागेल. अशावेळी हे तरुण खेळाडू कशी कामगिरी करतात हे बघणे महत्वाचे ठरेल. त्यात पुढील १० महिन्यातच (जून २०२४) टी-२० चा विश्वचषक खेळवला जाणार आहे. त्याकडे बघून ही संघनिवड झाली असावी असा तर्क लावता येईल. कमी जास्त प्रमाणात हे खेळाडू आशियाई खेळांमध्ये देखील भारतासाठी खेळतील. ते देखील टी-२० सामने असणार आहेत. आता एकावेळी आपण २०-२५ खेळाडूंचा जत्था तयार ठेवण्याची वेळ आली आहे हे नक्की. हा आयर्लंडचा दौरा तसा कमी ग्लॅमरस आहे, पण या नवीन खेळाडूंसाठी निश्चित महत्वाचा आहे. आणि अर्थातच जसप्रीत बुमराह वर आपली नजर असेल. तो तंदुरुस्त असणे आपल्यासाठी सगळ्यात जास्त महत्वाचे आहे.    

२०२३ च्या विश्वचषक स्पर्धेला आता खरं तर दोन महिन्यांपेक्षाही कमी काळ आहे. ५ ऑक्टोबरला अहमदाबादच्या मैदानावर विश्वचषकाचा पहिला सामना खेळला जाईल. तो पर्यंत संपूर्ण देश क्रिकेटच्या रंगात रंगायला सुरुवात झाली असेल. भारताची पहिली लढाई ८ ऑक्टोबरला ऑस्ट्रेलिया विरुद्ध चेन्नई येथे असणार आहे. क्रिकेट जगताच्या नजरा या विश्वचषक स्पर्धेवर नक्कीच आहेत. एकदिवसीय सामन्यांच्या विश्वचषक स्पर्धेला मोठा इतिहास आहे, आणि क्रिकेटप्रेमी त्या स्पर्धेकडे लक्ष ठेवून असतात. यावर्षी ही स्पर्धा प्रथमतः पूर्णपणे भारतात होणार आहे. याआधीच्या स्पर्धा भारतीय उपखंडात झाल्या होत्या. आता १२ वर्षांनी होत असलेली ही स्पर्धा आपल्यासाठी जास्तच महत्वाची आहे. २०११ मध्ये भारतात झालेल्या स्पर्धेत आपण विजेतेपद मिळवलं होतं. पण त्यानंतरच्या दोन्ही स्पर्धांमध्ये आपण उपांत्य फेरीतून बाहेर पडलो. आपल्या घरच्या मैदानांवर आपण कशी कामगिरी करतो याकडे भारतीयच नाही, इतरही क्रिकेट रसिकांचं लक्ष असेल. आपलीही त्या दृष्टीने तयारी सुरु आहेच, पण … आणि हा पण जास्त महत्वाचा आहे. 

२०११ मध्ये आपण स्पर्धा जिंकली तेंव्हा अजूनही एकदिवसीय क्रिकेट हे चलनी नाणं होतं. ज्या टी-२० क्रिकेटने त्यावेळी बाळसं धरलं होतं, तेच टी-२० क्रिकेट, आणि खास करून आयपीएल सारखी स्पर्धा आता तारुण्यावस्थेत आली आहे. आता येणारा नवीन क्रिकेटपटू त्या २० षटकांच्या क्रिकेटचा जास्त विचार करताना दिसतो. देश सोडून आयपीएल संघाची धुरा वाहताना जास्त दिसतो. अशावेळी देशासाठी, ते देखील ५० षटकांच्या क्रिकेटकडे कोण लक्ष देणार हा प्रश्न पडू लागला आहे. गेल्या काही महिन्यांचा आढावा घेतला तर आपल्याला तेच दिसून येईल. आपण आजकाल बारा महिने तेरा त्रिकाळ क्रिकेट खेळत असतो. त्यामुळे आता तर आपले २०-२५ खेळाडू एकाचवेळी कुठे ना कुठे खेळताना दिसतात. आपले दोन संघ एकाचवेळी क्रिकेट खेळताना दिसू शकतील असं काही वर्षांपूर्वी म्हटलं जात असे, ते आता खरं होताना दिसतंय. या विश्वचषकाबरोबरच, त्याच सुमारास आपला एक संघ आशियाई खेळांमध्ये भाग घेईल, आणि मुख्य संघ विश्वचषक खेळत असेल. 

या विश्वचषक संघाची निवड हा महत्वाचा प्रश्न आहे. हळूहळू सर्वच संघ आपले १५-१८ खेळाडू जाहीर करतील. ऑस्ट्रेलियाने याच आठवड्यात आपला १८ खेळाडूंचा संभाव्य संघ जाहीर केला आहे. (ऑस्ट्रेलियन्स या बाबतीत कायमच पुढे असतात.) आपल्या बाबतीत बोलायचं झालं तर गेल्या काही महिन्यात सदोष संघनिवड, खेळाडूंचा योग्य वेळी फॉर्म हरपणे आणि काही प्रमुख खेळाडूंच्या दुखापती या महत्वाच्या गोष्टीं समोर येतात. जून २०२३ नंतरचा विचार केल्यास (या वर्षीची आयपीएल स्पर्धा संपल्यानंतरचा) आपण वेस्टइंडीज विरुद्ध ३ एकदिवसीय सामने, आशिया कप आणि ऑस्ट्रेलिया विरुद्ध घरच्या मैदानावर ३ सामने अशा मालिका खेळणार आहोत. पैकी वेस्टइंडीज विरुद्ध आपण अनेक प्रयोग करून बघितले. रोहित-विराटला संघाबाहेर ठेवून तरुण संघाची निवड केली. त्या संघाचे नेतृत्व हार्दिक पांड्याकडे होतं. हा प्रयोग चांगला होता, पण त्याची वेळ चुकली का? बरं, ३ पैकी २ सामने आपण जिंकले पण त्यातही आपली धावपळ झालीच ना. वेस्टइंडीजचा संघ विश्वचषकाच्या पात्रता फेरीतूनच बाद झाला आहे. अशा संघाविरुद्ध आपण कमजोर ठरलो. आयपीएल मध्ये नेतृत्व करणे आणि आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये नेतृत्व करणे यात जमीन आस्मानाचा फरक आहे हे देखील हार्दिकला समजले असेल. हार्दिककडे भविष्यातील कप्तान म्हणून बघत असलो तरी या विश्वचषकाच्या आधी रोहितकडेच नेतृत्व ठेवणे आवश्यक होते. आता पुढे येणाऱ्या आशिया कप आणि ऑस्ट्रेलिया विरुद्धच्या मालिकेत तरी तोच कप्तान असेल अशी आशा करूया. 

वेस्टइंडीज विरुद्धच्या मालिकेने आपल्या संघातील एक कमजोर बाजू अजूनच उघड केली. गेल्या विश्वचषकात आपली ‘कमजोर कडी’ होती ते म्हणजे चौथ्या क्रमांकावर खेळायला कोण येणार. आज चार वर्षांनंतरही आपण या प्रश्नाचं उत्तर देऊ शकलो नाहीये. टी-२० मधल्या कामगिरी नंतर सूर्यकुमार यादववर आपण विसंबून होतो. वाटलं सूर्या आपल्याला नक्की तारून नेईल, पण तोच सूर्या एकदिवसीय सामन्यात संपूर्णपणे अपयशी ठरला. गेल्या काही महिन्यात त्याचा, खास करून एकदिवसीय सामान्यातला, फॉर्म पूर्णपणे बिघडला आहे. जी गत सूर्याची तीच गीलची. शुभमन गील कडे भविष्यातला तीनही फॉरमॅट मधला खेळाडू म्हणून बघितलं गेलं, पण तोही फॉर्मसाठी झगडतोय. नाही म्हणायला ईशान किशन तशी बरी कामगिरी करतो आहे. पण इतर खेळाडूंची खात्री देणे अवघड आहे. रोहित आणि विराट तर पूर्वपुण्याईवर संघात येणार हे नक्की आहे. अर्थात त्यांनी फॉर्म मध्ये येऊन चांगला खेळ करणे आपल्यासाठी महत्वाचे आहे, आणि दोघांनीही टॉप गिअर टाकला तर त्यांना थांबवणे अवघड असते. इतर फलंदाजांपैकी श्रेयस अय्यर आणि के एल राहुल अजूनही दुखापतग्रस्त आहेत. ते विश्वचषकाआधी तंदुरुस्त होतील अशी आशा आहे. पण त्यांचा फॉर्म कसा असेल हा एक चर्चेचाच विषय. संघाच्या आजच्या सेटअप मध्ये अजिंक्य सारख्या खेळाडूला स्थान नाही हे देखील निश्चित आहे. 

आपल्याकडे आधीपासूनच अष्टपैलू खेळाडूंची वानवा आहे. हार्दिक पांड्या, रवींद्र जडेजा, अक्षर पटेल आणि काही प्रमाणात अश्विन या अष्टपैलूंना घेऊन आपण खेळू. मुळात हार्दिकच्या तंदुरुस्तीची चिंता आपल्याला कायमच असेल. आणि देव न करो, पण तो जायबंदी झाला तर त्याऐवजी कोण हा प्रश्न असेलच. आपण त्याचा बदली खेळाडू (रिप्लेसमेंट) तयार केलाच नाहीये. जडेजा आणि अश्विनमुळे आपल्याकडे फिरकी अष्टपैलू आहेत असे म्हणू शकतो. जडेजा संघात असल्याने क्षेत्ररक्षणाचा प्रश्न देखील बऱ्यापैकी सुटतो. पण त्याच बरोबर युझवेन्द्र चहल किंवा कुलदीप यादव पैकी कोणाला संघात घ्यायचं का, की दोघांनाही बाहेरच ठेवायचं हा प्रश्न निवडसमिती समोर असेल. वेगवान गोलंदाजांचा विचार करता शमी, सिराज आणि काही प्रमाणात शार्दूल ठाकूर यांनी आपली जागा पक्की केली आहे. जी गत पांड्याची तीच जसप्रीत बुमराहची. गेले अनेक दिवस तो देखील दुखापतींशी लढतो आहे. आयर्लंड विरुद्धच्या टी-२० मालिकेत त्याला आपला फिटनेस सिद्ध करण्याची संधी आहे. पण वेगवान गोलंदाज म्हटलं की तो दुखापतग्रस्त असणारच, आणि त्यातच बुमराह त्याच्या बॉलिंग ऍक्शन मुले कायमच त्या दुखापतग्रस्त क्षेत्रात सापडतो. तो नसल्यास अजून एक वेगवान गोलंदाज संघात आणावा की फिरकी गोलंदाजीवरच भर द्यावा हा देखील एक महत्वाचा प्रश्न असेल. 

एकूणच अजूनही आपला १५-१८ लोकांचा संघ तयार दिसत नाहीये. ज्यांच्यावर भरवसा आहे, त्यांची नीट खेळण्याची खात्री नाही. जे बरे खेळतात, ते दुखापतीने ग्रस्त आहेत. ज्यांच्यावर खेळाची मदार आहे, ते खेळाडू फॉर्ममध्ये नाहीत अशी विचित्र अवस्था आपली झाली आहे. ऑक्टोबरच्या पहिल्या आठवड्यात सुरु होणारी ही स्पर्धा दिवाळी नंतर काही दिवसांनी संपेल. त्यावेळी परत एकदा आपण दिवाळी साजरी करायची असेल तर योग्य संघनिवड करणे महत्वाचे ठरणार आहे. घोडामैदान आता दूर नाहीये. थोडेच दिवसात आपला संघ जाहीर होईल, मग खऱ्या अर्थाने आपल्या विश्वचषक मोहिमेला सुरुवात होईल आणि क्रिकेटप्रेमींच्या नजरा परत एकदा त्या स्पर्धेकडे वळतील. 

तो इंग्लिश संघात येऊन जेमतेम एक वर्षच झालं होतं. क्रिकेटचं बाळकडू अगदी लहानपणापासून मिळालेलं. २००७ साली पहिल्या वाहिल्या टी-२० विश्वचषकात स्वारी खेळत होती. भारताविरुद्धच्या सामन्यात १९व्या षटकाच्या आधी युवराज सिंग आणि अँड्र्यू फ्लिन्टॉफ यांच्यात काही वादावादी झाली आणि त्याचं सारं उट्ट युवराजने त्या षटकात काढलं. सहा चेंडूत सहा षटकार मारत युवराजने त्या गोलंदाजांची पिसं काढली होती. त्याच्या जागी इतर कोणताही गोलंदाज कदाचित पूर्णपणे खचला असता, पण तो उभा राहिला. झालेली गोष्ट विसरून त्याने क्रिकेटच्या तीनही फॉरमॅट्स मध्ये आपलं स्थान पक्कं केलं. गेली सुमारे १६-१७ वर्षे क्रिकेट खेळणाऱ्या स्टुअर्ट ब्रॉडने अखेरीस आपली निवृत्ती जाहीर केली. १६५ कसोटी, १२१ एकदिवसीय सामने आणि ५६ आंतरराष्ट्रीय टी-२० सामने खेळणारा ब्रॉड गेल्या १० वर्षातील इंग्लंड संघाचा प्रमुख गोलंदाज होता. या तीनही फॉरमॅट्समध्ये मिळून सुमारे ८५० बळी घेणे हे निश्चितच साधे काम नाही. 

स्टुअर्टच्या घरातच क्रिकेट होतं. वडील ख्रिस ब्रॉड उत्तम क्रिकेट खेळायचे. ते जवळजवळ १५-१६ वर्षे इंग्लिश काउंटी मध्ये खेळले. सुमारे ४-५ वर्षे त्यांनी इंग्लंडसाठी आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मध्ये प्रतिनिधित्व केलं. ख्रिस सलामीचे फलंदाज तर मुलाने – स्टुअर्टने वेगवान गोलंदाजीचा मार्ग पत्करला. खरं तर सुरुवातीला त्याने देखील फलंदाज होण्याचं ठरवलं होतं. शालेय जीवनात तो चांगली फलंदाजी करत असे देखील, पण साधारण वयाच्या सतराव्या वर्षी त्याने वेगवान गोलंदाजीला जास्त जवळ केलं. शाळेत तो क्रिकेट बरोबरच हॉकी देखील खेळत असे. आणि विशेष म्हणजे तो हॉकी संघात गोलकीपर होता. अगदी इंग्लिश हॉकी संघाच्या निवड चाचणीला देखील साहेब गेले होते. पण त्या तरुण वयात क्रिकेटकडे पावले वळली ती कायमचीच. त्या काळात इंग्लिश क्रिकेट एका संक्रमणातून जात होतं. (ते कधी नसतात… इंग्लिश क्रिकेट मध्ये सदैव काहीतरी उहापोह सुरूच असते…पण तो वेगळा विषय.) इंग्लंडमध्ये, प्रामुख्याने युवा वर्गात क्रिकेटची क्रेझ कमी होत होती. संपूर्ण इंग्लंड फुटबॉलने झपाटलंच होतं. अशावेळी तो काउंटी क्रिकेट खेळायला लिसेस्टरशायर कडून मैदानावर उतरला. इंग्लंडमध्ये काही वर्षांपूर्वीच टी-२० क्रिकेटची सुरुवात झाली होती. टी-२०, नंतर लिस्ट ए (एकदिवसीय सामने) करत करत पुढे तो ४ दिवसांचे सामने (फर्स्ट क्लास) खेळू लागला. उत्तम वेग, अचूक टप्पा आणि चांगली लाईन अँड लेंग्थ हे त्याच्या गोलंदाजीचं वैशिट्य म्हणता येईल. काउंटी क्रिकेटमधला त्याची कामगिरी बघून २००६ मध्ये त्याला इंग्लिश संघात खेळण्याची संधी मिळाली. 

ऑगस्ट २००६ मध्ये त्याने इंग्लंडसाठी टी-२० आणि एकदिवसीय क्रिकेटमध्ये पदार्पण केलं. पहिल्याच टी-२० सामन्यात त्याने आपली छाप सोडली होती. आपल्या दुसऱ्याच षटकात त्याने शोएब मलिकला पायचीत केलं आणि पुढच्याच चेंडूवर एका अप्रतिम बाउन्सरवर युनूस खानला यष्टिरक्षकाद्वारे झेलबाद. आपल्या पहिल्याच सामन्यात तो हॅट्ट्रिकवर होता. ती मिळाली नाही, पण स्टुअर्ट ब्रॉडने आपलं पदार्पण गाजवलं होतं. पुढे दोनच दिवसांनी तो पाकिस्तान विरुद्धच आपला पहिला एकदिवसीय सामना खेळला. त्या मालिकेत त्याची कामगिरी तशी यथातथाच होती. ५ सामन्यात ५ बळी, त्यात साऊथहॅम्प्टन मधील सामन्यात ५७ धावांत ३ बळी. स्टुअर्ट ब्रॉडचा इंग्लंडसाठी आंतर्राष्ट्रीय क्रिकेटचा प्रवास सुरु झाला होता. २००७ मध्ये त्याला कसोटी खेळायची संधी मिळाली. श्रीलंकेविरुद्ध कोलंबोमध्ये त्याने कसोटीत पदार्पण केले. त्या सामन्यात त्याने एक बळी मिळवला होता. २००८ पासून तो अव्याहतपणे इंग्लंडसाठी कसोटी खेळतोच आहे. ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड, दक्षिण आफ्रिका, भारत, पाकिस्तान, वेस्टइंडीज, श्रीलंका… बहुतेक सर्वच संघांविरुद्ध – इंग्लिश खेळपट्ट्यांवर आणि बाहेरही, त्याने चांगली कामगिरी केली आहे.

तो संघात आला तेंव्हा इंग्लंडकडे डॅरेन गॉफ, स्टिव्ह हार्मिसन, ख्रिस ट्रेमलेट सारखे गोलंदाज होते. प्रत्येकाची शैली निराळी, प्रत्येकाचा प्रभाव वेगळा. पण त्याही स्थितीत त्याने स्वतःचे स्थान निर्माण केले. पुढे दोन चार वर्षातच या गोलंदाजांनी आपली निवृत्ती जाहीर केली, आणि खऱ्या अर्थाने ब्रॉडकडे इंग्लिश गोलंदाजीची सूत्रे आली. जोडीला आणखी एक भिडू होताच. जेम्स अँडरसन, partner in crime. २०१०-११ नंतर दोघांनी खऱ्या अर्थाने क्रिकेट गाजवायला सुरुवात केली. वेगवान गोलंदाज कायमच जोडीने शिकार करतात. अँडरसन-ब्रॉड देखील काही वेगळे नव्हते. जगातल्या प्रत्येक खेळपट्टीवर दोघेजण दहशत म्हणूनच वावरत होते. इंग्लिश खेळपट्टीवर आणि हवामानात त्यांची जोडी जास्तच खुलायची. दोघेही आक्रमक गोलंदाज. फलंदाज चूक करण्याची वाट न पाहता, आपली चाल रचून त्याला बाद करण्यात दोघांचाही हातखंडा. अचूक टप्पा आणि स्विंग हे दोघांचंही अस्त्र. पण इतकं सगळं असूनही दोघेही वेगळे होते. अँडरसन आणि ब्रॉड, दोघेही एकत्र तब्बल १३८ कसोटी सामने खेळले आहेत, आणि दोघांनी मिळून थोड्या थोडक्या नाही तर ५४० च्या आसपास बळी टिपले आहेत. बरं, हे दोघे खेळत असतानाच जगभर उत्तमोत्तम फलंदाज होतेच. मायकल क्लार्क, स्टीव्ह स्मिथ, डेव्हिड वॉर्नर, हाशिम अमला, विराट कोहली, बाबर आझम, केन विलियम्सन सारखे अनेक फलंदाज क्रिकेट जगतावर राज्य करत होते. अशावेळी या दोन गोलंदाजांनी आपला दरारा कायम ठेवला होता. 

स्टुअर्ट ब्रॉडने २०१५-१६ नंतर एकदिवसीय आणि टी-२० क्रिकेटमधून निवृत्ती घेतली आणि कसोटी क्रिकेटवर लक्ष केंद्रित केलं. गेली ७-८ वर्षे तो अव्याहतपणे इंग्लिश कसोटी संघाची धुरा आपल्या खांद्यावर वाहत आहे. इंग्लंडच्या कोणत्याही क्रिकेटपटूंचा ऍशेस (इंग्लंड विरुद्ध ऑस्ट्रेलिया) मालिका जीव की प्राण. ब्रॉड देखील काही वेगळा नाही. या दोन देशांमधलं द्वंद्व काही वेगळंच आहे. ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध तब्बल ४० कसोटी सामन्यात तो खेळला, आणि एकूण १५० पेक्षा जास्त बळी त्याने मिळवले. कोणत्याही खेळाडूला, खास करून वेगवान गोलंदाजाला हेवा वाटावा असे हे रेकॉर्डस्. प्रत्येक ऍशेस मालिकेत त्याने उत्तम कामगिरी केली. इंग्लिश खेळपट्टी असो किंवा ऑस्ट्रेलियन, ब्रॉड कायमच प्रभावी ठरला. २०१५ च्या नॉटींगहॅम कसोटीत त्याने कमाल केली. बलाढ्य ऑस्ट्रेलियन फलंदाजीला त्याने गुढगे टेकायला लावले होते. केवळ ९ षटकात १५ धावांच्या मोबदल्यात त्याने ८ फलंदाज बाद केले. त्या ऑस्ट्रेलियन संघात दादा फलंदाज होते, पण एकाचेही काही चालले नाही. त्यादिवशी ब्रॉड चांगलाच फॉर्मात होता. ही त्याची कसोटी क्रिकेटमधील सर्वोत्कृष्ट कामगिरी. ब्रॉडने कदाचित खोऱ्याने फलंदाज नसतील बाद केले, पण तो कायम बळी मिळवत असे. सुसंगतता आणि प्रभाव हे त्याच्या गोलंदाजीची वैशिष्ट्य म्हणता येईल. 

एकूणच २०१० हे दशक स्टुअर्ट ब्रॉडने गाजवले असे नक्की म्हणता येईल. अजून एक महत्वाचा रेकॉर्ड म्हणजे त्याने पाकिस्तान विरुद्ध एक तडाखेबंद शतक केलं होतं. २०१० साली लॉर्ड्सवर १६९ धावा करताना त्याने तब्बल १८ चौकार आणि १ षटकार मारले होते. विशेष म्हणजे त्याने हे शतक नवव्या क्रमांकावर फलंदाजी करताना केलं होतं. याव्यतिरिक्त त्याने अनेकदा अर्धशतकी खेळी करून इंग्लिश फलंदाजीला आधार दिला आहे. अर्थात तो कायम ओळखला जाईल ते त्याच्या गोलंदाजीसाठीच. स्टुअर्ट ब्रॉड-जेम्स अँडरसन ही जोडी इंग्लिश आणि आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये देखील कायमच लक्षात राहील. या मालिकेनंतर बहुतेक दोघेही निवृत्त होतील, पण ६०० बळी मिळवणारे हे दोघेही गोलंदाज कायमच विशेष असतील. २००७ साली युवराजने सहा षटकार मारल्यानंतर हा कमबॅक करणं सोपी गोष्ट नाही. एखादा गोलंदाज त्या ओझ्यानेच दबला असता, पण स्टुअर्ट ब्रॉड सारखा खेळाडू ते करू शकला यातच त्याचा ग्रेटनेस दिसून येतो. एकूणच स्टुअर्ट ब्रॉडने क्रिकेट रसिकांना खूप काही दिलं आहे. थँक यु स्टुअर्ट, निवृत्तीनंतरचे तुझे आयुष्य आनंदी असो. Happy Retirement.

दिवस होता ३१ ऑगस्ट १९६८, स्थळ स्वानसी (इंग्लंड). इंग्लिश काउंटी क्रिकेटमध्ये नॉटिंगहॅमशायर विरुद्ध ग्लॅमॉर्गन सामना सुरु होता. फलंदाजी करणारा खेळाडू त्या दिवशी भलत्याच मूडमध्ये होता. अशावेळी ग्लॅमॉर्गनचा गोलंदाज माल्कम नॅश गोलंदाजी करायला आला, आणि फलंदाजाने त्या षटकातले सहाही चेंडू सीमारेषेबाहेर भिरकावले. त्या षटकात सहा षटकार मारले गेले होते. क्रिकेटच्या इतिहासात हे पहिल्यांदाच घडत होतं. पहिल्यांदाच फर्स्ट क्लास क्रिकेटमध्ये एका षटकात सहा षटकार मारले जात होते. एका शतकात सर्वाधिक धावा करण्याचा विक्रम देखील त्या वेळी मोडला गेला होता. त्या फलंदाजाने तडाखेबंद फलंदाजी करताना समोरच्या संघाला अगदी नामोहरम करून टाकलं होतं. तो प्रसिद्ध होता त्याच शैलीसाठी. काही वर्षांपूर्वी त्याने कसोटी क्रिकेटमध्ये ३६५ धावांची खेळी केली होती, तो देखील विश्वविक्रमच होता. जगभरातले क्रिकेटप्रेमी त्या फलंदाजाच्या जणू प्रेमातच होते. तो खेळाडू कोण हे क्रिकेटप्रेमींना सांगायची खचितच आवश्यकता नाही. सर गारफिल्ड उर्फ गॅरी सोबर्स हे नाव क्रिकेट रसिकांच्या मनामनात आहे. दोनच दिवसांपूर्वी सर गॅरी सोबर्स यांनी वयाची ८७ वर्षे पूर्ण केली आहेत. २८ जुलै १९३६ रोजी बार्बाडोसमध्ये जन्मलेला हा अवलिया क्रिकेटच्या दुनियेतील सर्वोत्कृष्ट अष्टपैलू खेळाडू आहे.

१९५४ ते १९७४ या तब्बल २० वर्षांच्या काळात सोबर्स आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट खेळले. या दोन दशकात त्यांनी क्रिकेट गाजवलं असं म्हटलं तर वावगं ठरणार नाही. ९३ कसोटी, ८००० पेक्षा अधिक धावा, ५७-५८ ची सरासरी, २६ शतकं, २३५ बळी आणि १०९ झेल ही त्यांची कामगिरी ते किती महान खेळाडू होते हे सांगण्यासाठी पुरेशी आहे. याच कालावधीत ते जगभरदेखील खेळले (मुख्यतः इंग्लिश काउंटी आणि ऑस्ट्रेलियन क्रिकेटमध्ये), आणि फर्स्ट क्लास क्रिकेटमध्ये त्यांनी ३८३ सामन्यात २८००० पेक्षा जास्त धावा ( ८६ शतके ) आणि १०४३ बळी मिळवले. आजच्या घडीला हे नंबर्स हिमालयासारखे वाटतात पण गॅरी सोबर्स हा मनुष्य प्रचंड अभिमानाने हे सगळं स्वतःच्या छातीवर घेऊन मिरवतो. 

बार्बाडोस मधल्या ब्रिजटाऊन येथे त्यांचा जन्म झाला. वयाच्या पाचव्या-सहाव्या वर्षीच वडिलांचं छत्र हरपलं होतं. पुढील पालनपोषण देखील आईनेच केलं. घरात ६ भावंडं. त्या कालच्या कॅरेबियन परंपरेला जागून ही सगळीच भावंडं वेगवेगळ्या खेळांत पुढे येत होती. लहानग्या गॅरीला रस होता क्रिकेट, फुटबॉल आणि बास्केटबॉल मध्ये. तीनही खेळात तो प्राविण्य मिळवत होता, पण कुठेतरी एका खेळात पुढे जाणं आवश्यक होतं. अशावेळी त्याचा मोठा भाऊ जेराल्ड मदतीला आला. जेराल्डच्या पुढाकाराने गॅरीने क्रिकेटमध्ये लक्ष घालायला सुरुवात केली. आधी शालेय क्रिकेट, मग क्लब साठी खेळत लहानगा गॅरी मोठा होत होता. वयाच्या १६ व्या वर्षी त्याने बार्बाडोस बेटांसाठी पहिला सामना खेळला. पुढे २ वर्षात त्याची निवड वेस्टइंडीजच्या संघात झाली देखील. १९५४ मध्ये इंग्लंड विरुद्ध किंग्सटन येथील सामन्यासाठी सोबर्स पहिल्यांदा खेळला तो डावखुरा गोलंदाज म्हणून. इंग्लंडच्या पहिल्या डावात त्याने ४ बळी मिळवून आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये आगमन केलं होतं. पुढच्या ऑस्ट्रेलिया विरुद्धच्या मालिकेत देखील त्याला गोलंदाज म्हणूनच खेळवण्यात आलं. पण एका कसोटीमध्ये वेस्टइंडीज कर्णधार आणि सलामीचा फलंदाज जेफ स्टोलमायर खेळणार नव्हता, त्यावेळी सोबर्सला सलामीला पाठवलं गेलं. त्या डावात त्याने ४३च धावा केल्या, पण आपल्या फलंदाजीची छाप सोडली हे नक्की. सोबर्स म्हणतो, “त्यावेळी त्यांना सलामीची दुसरा फलंदाज पाठवायचा नव्हताच बहुतेक, मला बळीचा बकरा म्हणून पाठवलं गेलं, पण तीच माझ्यासाठी संधी होती.” पुढे न्यूझीलंड, इंग्लंड दौऱ्यावर त्याची वर्णी लागली. हळूहळू वेस्टइंडीज संघात त्याचा जम बसू लागला होता, पण मुख्यतः एक गोलंदाज म्हणून. त्याची फलंदाजी बरी होत होती, पण चांगली सुरुवात करून देखील मोठी धावसंख्या उभारायला तो अपयशी ठरत होता. १९५८ ची पाकिस्तान विरुद्धची किंगस्टनची कसोटी त्याच्यासाठी एक वरदान ठरली. त्या कसोटीत सोबर्स तिसऱ्या क्रमांकावर फलंदाजीला गेला, आणि त्याने तब्बल ३६५ धावांची खेळी केली. कसोटी क्रिकेटमधला तो विक्रम होता. या खेळीनंतर सोबर्सने मागे वळून कधी बघितलंच नाही. वेस्टइंडीज, इंग्लंड, ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड, भारत, पाकिस्तान… कोणत्याही देशातलं कोणतंही मैदान असो, सोबर्सची बॅट कायमच बोलत राहिली. मग इंग्लंड विरुद्ध ब्रिजटाऊन कसोटीमध्ये केलेले २२६ असो, भारताविरुद्ध १९५८ मध्ये पाठोपाठ केलेली २ शतके असो (मुंबई १४२ आणि कानपूर १९८) किंवा टाय टेस्ट मध्ये ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध केलेली १३२ ची खेळी असो, सोबर्सची बॅट कायमच बोलत राहिली. 

गॅरी सोबर्स या माणसाने क्रिकेटचं मैदान अक्षरशः गाजवलं. इंग्लंड आणि ऑस्ट्रेलियात देखील तो चमकत होताच. इंग्लिश काउंटी मध्ये त्याच्या अनेक खेळींनी क्रिकेट रसिकांना तृप्त केलं होतं. १९६३ मध्ये त्याची विस्डेन तर्फे ‘क्रिकेटर ऑफ द इयर’ म्हणून निवड झाली. पुढे वेस्टइंडीज संघाचे नेतृत्व देखील त्याच्याकडे आलं. १९६५ ते १९७४ या काळात तो वेस्टइंडीजचा कर्णधार होता, आणि त्याने ती जबाबदारी देखील समर्थपणे पेलली. त्याच काळात इंग्लिश काउंटी मध्ये एकदिवसीय सामान्यांचं पेव फुटलं होतं. सोबर्स तिथेदेखील चमकत होताच. इंग्लिश काउंटी मधली ७-८ वर्षे तो नॉटिंगहॅमशायर साठी खेळला. त्याआधी २ वर्षे तो दक्षिण ऑस्ट्रेलिया संघासाठी देखील त्याने मैदानावर पाऊल ठेवले. एकूणच जगभर तो क्रिकेट खेळत होताच. वेस्टइंडीज क्रिकेटचा त्याकाळचा दर्जा वेगळाच होता. वेस्टइंडीजच्या ३ डब्ल्यू (वीक्स, वॉरेल आणि वॉलकॉट) पासून सुरु झालेला तो प्रवास सोबर्सने कायमच पुढे नेला. पुढे तीच धुरा त्याने क्लाईव्ह लॉइडकडे सोपवली. 

सोबर्स मैदानावर जितका चमकला तितकाच तो बाहेर देखील. इतर कॅरिबियन खेळाडूंप्रमाणेच तो कायमच रम आणि रमा यांच्या सहवासात रमला, आणि त्याने त्यापासून कधी पळ देखील काढला नाही. १९६७-६८ च्या सुमारास त्याचे भारतीय अभिनेत्री अंजु महेंद्रू बरोबर सूत जुळले. ते प्रकरण अजूनही चवीने चघळले जाते. सोबर्स सारखा खेळाडू ललनांच्या सानिध्यात रमला नसता तरच नवल होते. कॅरेबियन प्रवृत्ती, ती हवा या खुल्या वातावरणात सोबर्स सारखा खेळाडू आपल्याच धुंदीत होता. सोबर्सने ठरवले असते तर बार्बाडोसचा पंतप्रधान देखील झाला असता, पण त्याने क्रिकेटलाच आपलं आयुष्य वाहून घेतलं होतं. निवृत्तीनंतर देखील तो क्रिकेटशी संलग्न होताच. १९८१-८२ सुमारास त्याने श्रीलंकेसाठी क्रिकेट कोच म्हणून काम बघितलं होतं. श्रीलंका क्रिकेट समृद्ध करण्यातदेखील त्याचा मोठा वाटा होता. इतर कॅरेबियन खेळाडूंप्रमाणे सोबर्स देखील आपल्याच अटींवर जगला, पुढे गेला. आज वेस्टइंडीज क्रिकेटची अवस्था वाईट आहे, ती बघून त्याला देखील नक्कीच वाईट वाटत असेल. वेस्टइंडीज क्रिकेटचा सुवर्णकाळ त्याने बघितला, नव्हे अनुभवला आहे. 

सर गॅरी सोबर्स यांनी वयाची ८७ वर्षे पूर्ण केली आहेत. क्रिकेटचा इतिहासात काही खेळाडूंचे योगदान विसरणे शक्यच नाही. जगातील सर्वोत्कृष्ट खेळाडूंची यादी करायची झाल्यास, अष्टपैलू खेळाडूंमध्ये गॅरी सोबर्स यांचे नाव कायमच अग्रस्थानी असेल. गॅरी सोबर्स यांचा विस्डेनने ‘क्रिकेटर ऑफ द सेंच्युरी’ म्हणून गौरव केला होता. कदाचित हाच त्यांचा सर्वात मोठा सन्मान असेल. एका खऱ्या क्रिकेटचाहत्यासाठी सोबर्स हे जणू दैवतच आहे. सोबर्सना वाढदिवसाच्या अनेक अनेक शुभेच्छा !! 
        

अमेरिका आणि क्रिकेट हे नातं काहीसं वेगळं आहे. क्रिकेट हा खेळ अमेरिकेत खूप आधी आला, अगदी १९व्या शतकात. अर्थातच इंग्लंडमधून अमेरिकेत गेलेल्या रहिवाश्यांनी हा खेळ तिथे रुजवायचा प्रयत्न केला. काही प्रमाणात ते यशस्वी झाले देखील. अमेरिका आणि कॅनडा हे दोन्ही देश १८३०-४० च्या सुमारास क्रिकेट खेळू लागले होते. अगदी पहिला कसोटी सामना होण्याच्या अनेक वर्षे आधी, साधारण १८४४ मध्ये या दोन देशांत क्रिकेटचे सामने खेळले गेले. ते काही वर्षे सुरु होते, पण हळूहळू अमेरिकेतील क्रिकेट कमी होत गेलं. २०व्या शतकाच्या सुरुवातीला परत एकदा ते क्रिकेट सुरु करण्याचे प्रयत्न झाले, पण त्याला फारसं यश मिळालं नाही. त्याच सुमारास इतर खेळांनी अमेरिकेत पाय रुजवले आणि क्रिकेट काहीसं बाजूला झालं. बास्केटबॉल, बेसबॉल सारख्या खेळांनी आता तिथे आपलं स्थान पक्कं केलं होतं. अमेरिका आणि क्रिकेट हे समीकरण कमीच होत होतं. पण तरीही मुख्यतः भारतीय उपखंडातून अमेरिकेत स्थायिक झालेल्या स्थलांतरितांनी क्रिकेट जिवंत ठेवलं होतं. शेजारच्या कॅनडामध्ये (मुळातच ब्रिटिश वसाहत असल्याने) क्रिकेट सुरु होतंच. तशातच अनेक वर्षांपूर्वी बंद पडलेला ऑटी कप (अमेरिका आणि कॅनडा यांच्या दरम्यान खेळला जाणारा) परत एकदा सुरु करण्याचे प्रयत्न झाले. मध्येच २-३ वर्षे अमेरिकेत वेस्टइंडीज आणि अजून एक आंतरराष्ट्रीय संघ यातील टी-२० सामने खेळले गेले. काही ना काही पद्धतीने अमेरिकेतील क्रिकेटला जिवंत ठेवण्याचे प्रयत्न सुरु होते.  त्यातच २ वर्षांपूर्वी मेजर लीग क्रिकेट (MLC) ची घोषणा झाली, आणि पुन्हा एकदा अमेरिकेत क्रिकेटचे वारे वाहू लागले. 

ही MLC म्हणजे क्रिकेट विश्वातील अजून एक मोठी आणि वेगळी लीग. जगभर आता लीग क्रिकेटचं एक फॅड आलं आहे. आयपीएलच्या यशानंतर प्रत्येक देशात एक वेगळी लीग सुरु झाली. त्यातल्या बऱ्याचश्या सुरु होताच बंद झाल्या, काही लीग्स बंद होऊन परत नव्याने सुरु झाल्या. खऱ्या अर्थाने या लीग्समध्ये आयपीएल आणि बीबीएल टिकून आहेत. इतर लीग्सचं भविष्य काय असेल हे सांगणं अवघड आहे. एकीकडे या लिग्सचा सुळसुळाट होत असतानाच अमेरिकेसारख्या देशात क्रिकेटचा प्रचार आणि प्रसार होणे आयसीसीची गरज होऊन बसली होती. एकूणच जगाच्या नकाशावर अमेरिकेचा पगडा मोठा आहे. त्यावेळी खेळाच्या (किंवा क्रिकेटच्या) दुनियेत अमेरिका देखील आली तर त्याचा आयसीसीच्या, आणि पर्यायाने क्रिकेटलादेखील फायदाच होणार आहे. हो – नाही करता करता २०२३ मध्ये या मेजर क्रिकेट लीगने अमेरिकेत पदार्पण केले. ६ शहरांचे ६ संघ आणि २ शहरांत होणाऱ्या या स्पर्धेने अमेरिकेत नाही म्हटले तरी थोडी हवा करायला सुरुवात केलीच आहे. जगातील इतर यशस्वी झालेल्या लीग्सच्या धर्तीवरच या लीगची देखील रचना करण्यात आली आहे, आणि अर्थातच जगभरातील अनेक खेळाडू या लीगमध्ये भाग घेत आहेत. 

१३ जुलै पासून सुरु झालेली ही स्पर्धा पुढचे १५ दिवस चालेल, आणि ३० जुलै रोजी या स्पर्धेचा अंतिम सामना हौल MLC चा पहिला विजेता आपल्यासमोर असेल. लॉस अँजेलिस, न्यूयॉर्क, सॅन फ्रान्सिस्को, सिएटल, टेक्सास आणि वॉशिंग्टन अशा सहा संघात या वर्षीची स्पर्धा होत आहे. हे बहुतेक संघ हे भारतीय उपखंडातील (ते खासकरून आयपीएल संघ मालकांचे) संघ मालकांचे संघ आहेत. या पहिल्या वर्षीच्या स्पर्धेत सुनील नरेन, कायरॉन पोलार्ड, फाफ डू प्लेसी, आरोन फिंच, आंद्रे रसेल, जेसन रॉय, टीम डेव्हिड, रशीद खान, ट्रेंट बोल्ट, शादाब खान, क्विंटन डी कॉक, डेवोन कॉनवे सारखे आंतरराष्ट्रीय खेळाडू भाग घेत आहेत. यापैकी बहुतेक खेळाडू जगभरातील लीग मध्ये खेळत असतात. त्याचबरोबर अमेरिकेमध्ये क्रिकेट खेळणारे किंवा त्या देशाकडून आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट खेळणारे काही महत्वाचे खेळाडू देखील या स्पर्धेत दिसत आहेत. जसकरण मल्होत्रा, सौरभ नेत्रावळकर, अली खान, गजानंद सिंग, मोनांक पटेल, स्टीव्ह टेलर, शुभम रांजणे अशी काही नावे घेता येतील. भारताच्या १९ वर्षांखालील संघाचा कर्णधार उन्मुक्त चंद, न्यूझीलंडचा कोरी अँडरसन किंवा श्रीलंकेचा शेहान जयसूर्या  खेळाडू देखील अमेरिकेकडून आपलं भविष्य जोखण्याचा एक प्रयत्न करत आहेत.  या सर्वांसाठीच ही लीग महत्वाची असणार आहे. 

ही स्पर्धा आता साधारण मध्यावर आली असताना चांगली रंगेल असे वाटते आहे. कोरी अँडरसन आणि आंद्रे रसेल सारखे फलंदाज तसेच सौरभ नेत्रावळकर, मोहम्मद मोहसीन सारखे गोलंदाज या स्पर्धेत चांगली कामगिरी करताना दिसत आहेत. अर्थात अजून अनेक सामने होणे बाकी आहे, पण एकूणच या स्पर्धेच्या निमित्ताने अमेरिकेसारख्या खंडप्राय देशाला क्रिकेटची चव चाखायला मिळत आहे हे नक्की. ही स्पर्धा सुरु करण्यामागे, पुढे नेण्यासाठी, समर्थन करण्यात भारत, पाकिस्तान, श्रीलंकेतून अमेरिकेत गेलेल्या अनेक क्रिकेटप्रेमींचे प्रयत्न आणि उत्साह आहे. क्रिकेट लोकप्रिय होण्यामागे त्याचे जगभर होणारे प्रसारण हा देखील महत्वाचा भाग आहे. या स्पर्धेच्या निमित्ताने या वेगळ्या भूमीत खेळले जाणारे क्रिकेट देखील जगभरातील क्रिकेट रसिकांसमोर येते आहे. आणि अर्थातच आयसीसीला देखील हे हवंच आहे. ही स्पर्धा जितकी लोकप्रिय होईल, तितके अमेरिकेचे क्रिकेटशी ऋणानुबंध दृढ होतील. अमेरिकेत क्रिकेटचा प्रचार आणि प्रसार करणे हे आयसीसी समोरचे एक उद्दिष्ट आहे. या स्पर्धेच्या निमित्ताने ही गोष्ट साध्य व्हायला मदत होईल. २०२३ मध्ये सुरु झालेले हे MLC चे पहिलेच वर्ष. अजूनही ही स्पर्धा रुजायला, पुढे जायला कदाचित २-३ वर्षे जातील सुद्धा. पण अथक प्रयत्नांनी सुरु झालेली ही अमेरिकन लीग चालणे, मोठी होणे, क्रिकेट प्रेमींपर्यंत पोहोचणे आवश्यक आहे. त्यामुळेच अमेरिकेत क्रिकेटचे वारे परत एकदा वाहू लागतील. अर्थात, त्याचे कदाचित काही दुष्परिणाम असतीलही, पण सध्यातरी क्रिकेट प्रसाराकडे लक्ष देऊया. 

एक दहा-अकरा वर्षांचा लहान मुलगा एकट्याच्या हिमतीवर खूप लांबून ट्रेनचा प्रवास करून मुंबईत येतो. अशा शहरात जिथे त्याचं कोणीही नाही. ना कोणी नातेवाईक, ना कोणी ओळखीचे. आधी एका छोट्या डेअरीवजा दुकानात काम करायला सुरुवात करतो. ‘चाईल्ड लेबर’ असल्याने तसे ते अनधिकृतच, पण कुठेतरी या शहरात बस्तान जमवायला त्याची मदत होते. काही कारणाने त्याला ते काम जमत नाही, आणि त्याला हाकलून दिले जाते. तिथून त्याचा प्रवेश होतो आझाद मैदान सारख्या एका मोठ्या मैदानात. तिथे मैदानात काम करणाऱ्या सेवकांबरोबर – ज्यांना ‘ग्राऊंड्समन’ असं एक गोंडस नाव दिलं जात, तो जमवून घेतो. त्यांच्या तंबूमध्येच आपलं बस्तान मांडतो. जवळच एका पाणीपुरी विक्रेत्याकडे काम करू लागतो. कसेतरी चार पैसे कमवत तिथे मैदानावरच मुक्काम ठोकतो. आणि हे सगळं कशासाठी, तर लहानपणापासून बघितलेलं स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी…. त्याला क्रिकेट खेळायचं असतं. आता हे वाचून कोणीही म्हणेल की हा येऊ घातलेला बॉलिवूडचा सिनेमा आहे. ही गोष्ट म्हणजे अगदी कसलेल्या लेखकाने विचार करून लिहिली आहे. पण मित्रांनो, ही खरी गोष्ट आहे, प्रत्यक्षात घडलेली. या गोष्ट देखील खरी आहे आणि त्यातली पात्रे देखील, अगदी तो डेअरी दुकानदार असेल, आझाद मैदानावरचा ग्राऊंड्समन असेल किंवा पाणीपुरीवाला. आणि हो, या गोष्टीचा नायक तर या घडीचा भारतीय क्रिकेटमधला सिताराच जणू. मित्रांनो, ही गोष्ट आहे ‘यशस्वी जयस्वाल’ ची.  

यशस्वी जयस्वालने आपल्या पहिल्याच कसोटीत वेस्टइंडीज विरुद्ध शतक ठोकले. मागच्या आठवड्यात झालेल्या या सामन्यात फक्त २१ वर्षांच्या यशस्वीने उत्तम खेळाचे प्रदर्शन करत क्रिकेट रसिकांना आणि समीक्षकांना देखील प्रभावित केले. वेस्टइंडीजचा संघ तसा कमजोरच मानला गेला पाहिजे. पहिल्या कसोटीत त्यांनी अक्षरशः हात टेकले. ना त्यांच्या फलंदाजांनी चांगला खेळ केला, ना गोलंदाज प्रभावी ठरले. पण तरीही यशस्वीच्या खेळाचे मोल कुठेही कमी होत नाही. यशस्वीने या कसोटीत संयमी खेळ केला. विशेषतः पहिल्या शतकानंतर कुठेही लक्ष ढळू न देता मोठी खेळी करण्याकडे त्याची वाटचाल होती. ५०० मिनिटांच्या या मॅरेथॉन खेळीमध्ये त्याने १६ चौकार आणि १ षटकार लगावले. चांगल्या चेंडूला (जे तुलनेने खूपच कमी होते) योग्य तो मान देऊन, आणि खराब चेंडूवर अटॅक करून यशस्वीने दर्जेदार खेळी केली. अर्थात तो पुढे द्विशतक करू शकला असता तर धमाल होती. पण १७१ च्या धावसंख्येवर तो बाद झाला. मुळात डावखुरा सलामीचा फलंदाज असणे हे कोणत्याही संघासाठी महत्वाचे असते. उजव्या-डाव्याची जोडी कधीही समोरच्या संघातील गोलंदाजांची परीक्षा बघते. या कसोटीत देखील रोहित आणि यशस्वी हे दोन मुंबईकर खेळाडू चमकले. दोघांनीही शतके ठोकली. यशस्वीचा खेळ बघता हा लांबी रेस का घोडा आहे असे नक्की म्हणता येईल. मुळात वय देखील त्याच्या बाजूने आहे. अजून एक महत्वाची गोष्ट म्हणजे तो क्रिकेटच्या तीनही फॉरमॅट मध्ये खेळू शकतो. सर्वच फॉरमॅट्स मध्ये स्वतःला सिद्ध करण्याची त्याला संधी आहे. 

अगदी लहान वयात क्रिकेटसाठी मुंबईला आलेल्या यशस्वी जयस्वालने अक्षरशः आझाद मैदानाला आपलं घर बनवलं होतं. उत्तर प्रदेशातील भदोई जिल्ह्यातील एका छोट्या गावातून मुंबईसारख्या महानगरात आलेला हा मुलगा या शहरात कुठेही भरकटला असता. ही अशी अनेक उदाहरणे आपण बघतोच. पण क्रिकेटच्या ध्यासापायी त्या मैदानावरच तो वाढला. हाताला मिळेल ते काम करत त्याने क्रिकेटचं शिक्षण सुरु ठेवलं. या शिक्षणाला तसा अर्थ नव्हता कारण एखाद्या हिऱ्याला जोखायला तो रत्न पारखी हवाच असतो. यशस्वीला देखील तो पारखी गवसला. मुंबईतल्या ज्वालासिंग नावाच्या क्रिकेटकोचने त्याला खेळताना बघितलं आणि पुढे त्याला जणू दत्तकच घेतलं. ज्वाला सिंगने त्याच्या क्रिकेटला आधार दिला. त्याला आर्थिक आणि सामाजिक आधार दिला आणि त्यायोगे त्याला क्रिकेटवर लक्ष केंद्रित करण्यात मदत केली. इथेच खऱ्या अर्थाने यशस्वी सारख्या हिऱ्याला पैलू पाडायला सुरुवात झाली. जाईल्स शिल्डच्या एका सामन्यात त्याने ३०० पेक्षा अधिक धावा केल्या आणि मुंबई क्रिकेटमध्ये नवीन स्टार आल्याची जाणीव झाली. पुढे यशस्वीची दिलीप वेंगसरकर अकॅडमी मध्ये निवड झाली आणि त्यानंतर त्याने मागे वळून बघितलेच नाही. हळूहळू मुंबईतील क्लब क्रिकेट आणि १७-१९ वर्षांखालील संघात तो खेळू लागला. फलंदाजीतील आक्रमक स्वभाव जात्याच रक्तात होता, त्यात साथ मिळाली ती तंत्राची. यशस्वीची फलंदाजी आता नुसतीच आक्रमक नव्हती तर ती तंत्रशुद्ध देखील होऊ लागली होती. भारताच्या १९ वर्षांखालील संघात त्याची निवड झाली आणि तिथे देखील त्याने आपल्या खेळणे सर्वानाच प्रभावित केले. २०१९ मध्ये एका १९ वर्षांखालील खेळाडूंच्या कसोटी सामन्यात त्याने दक्षिण आफ्रिकेविरुद्ध द्विशतक केले, आणि हा मुलगा कसोटी क्रिकेटसाठी देखील तयार आहे अशी खात्री पटली. २०२० मध्ये १९ वर्षांखालील विश्वचषक स्पर्धेत देखील त्याची बॅट तळपली. त्या स्पर्धेत त्याने ६ इनिंगमध्ये १३३ च्या सरासरीने ४०० धावा केल्या. त्यामध्ये ४ अर्धशतके होती, आणि उपांत्य सामन्यात पाकिस्तान विरुद्ध केलेले खास शतक. 

या विश्वचषकानंतर यशस्वी देशांतर्गत क्रिकेटमध्ये देखील चमकू लागला. मुंबईसाठी खेळताना अनेकदा त्याने उत्तम कामगिरी केली. २०१९ मधेच विजय हजारे स्पर्धेत मुंबईकडून खेळताना त्याने द्विशतक केले. अशी कामगिरी करणारा तो सर्वात तरुण फलंदाज होता. त्या खेळीत त्याने तब्बल १७ चौकार आणि १२ षटकार मारले होते. अशा अनेक खेळींद्वारे यशस्वी स्वतःला सिद्ध करत होताच, आणि त्याच वर्षी त्याची वर्णी आयपीएल मध्ये लागली. राजस्थान रॉयल्स कडून खेळताना टी-२० स्पर्धेत देखील तो चमकला. आयपीएल स्पर्धेतील त्याची पहिली एक-दोन वर्षे शांत गेली असली तरी देखील या वर्षीच्या – २०२३ च्या स्पर्धेत त्याने तडाखेबंद फलंदाजी केली. यावर्षी त्याने केवळ १४ सामन्यात तब्बल ६२५ धावा केल्या. आयपीएल मधील कामगिरी हा सध्याचा भारतीय क्रिकेटमधील प्रवेशाचा हायवे झाला आहे. त्याच हायवे वरून यशस्वीची गाडी देखील भारतीय संघात दाखल झाली. अर्थात त्याला तितकेच पुरेसे बळ होते ते १९ वर्षांखालील संघासाठी आणि देशांतर्गत स्पर्धेतील कामगिरीचे. यशस्वी जयस्वालने २०२३ मध्ये भारतीय संघात प्रवेश केला आहे. कदाचित पुढची अनेक वर्षे तो भारतीय क्रिकेट गाजवत राहील. 

यशस्वी जयस्वालच्या बाबतीत त्याचे वय हा महत्वाचा मुद्दा आहे. तो फक्त २१ वर्षांचा आहे. तो अशावेळी भारतीय संघात आला आहे की येत्या २-३ वर्षात बहुतेक वरिष्ठ खेळाडू निवृत्त होतील आणि तरुण रक्ताला वाव असेल. येत्या काळात त्याची बॅट अधिकाधिक धावा करेल यात काही वाद नाही. फक्त एकाच गोष्टीची त्याने काळजी घेणे आवश्यक आहे ते म्हणजे पाय जमिनीवर ठेवणे. अनेक तरुण खेळाडू यश मिळाले की वाहवत गेल्याचे आपण बघितले आहे. अशावेळी जमिनीवर असणे, आणि आपली मुळे पकडून राहणे हे कोणत्याही खेळाडूसाठी महत्वाचे आहे. यशस्वी जयस्वालने या गोष्टी आत्मसात केल्या तर त्याचे भविष्य नक्कीच उज्ज्वल आहे. ५० वर्षांपूर्वी (१९७१ च्या दौऱ्यात) एका मुंबईकर सलामीच्या फलंदाजाने प्रभावी कामगिरी करून भारतीय क्रिकेटमध्ये मोठे नाव कमावले होते. आता तब्बल ५० वर्षांनंतर अजून एका मुंबईकर सलामीवीराने त्याच्याच पावलावर पाऊल ठेवले आहे. त्याच्या या कामगिरीकडे बघून एकच म्हणावेसे वाटते, “यशस्वी भव !!”