ball

10 Leadership Traits to Learn from Mahendra Singh Dhoni

Mahendra Singh Dhoni, widely regarded as one of the greatest cricket captains of all time, exemplifies the qualities of an exceptional leader. Throughout his illustrious career, Dhoni demonstrated unwavering self-assurance, an unwavering belief in his team members, a deep understanding of their strengths and weaknesses, and an ability to take calculated risks. His calm and composed demeanour, coupled with his ability to lead from the front and handle both success and failure with grace, made him a revered figure in the world of cricket. Dhoni’s leadership style, characterized by humility, selflessness, and a focus on nurturing the talents of others, has left an indelible impact on the sport and has created a legacy that will continue to inspire future leaders.

On the occasion of Mahendra Singh Dhoni’s 42nd birthday, let’s delve deeper into what makes him a true leader and explore some of his remarkable leadership qualities that we can all strive to emulate.

Calmness under pressure

One of Dhoni’s most admirable qualities was his ability to remain calm and composed in high-pressure situations. A prime example of this was during the final of the 2011 ICC Cricket World Cup. With India chasing a challenging target, Dhoni entered the crease at a critical moment. Despite the immense pressure, he exhibited remarkable composure and played a match-winning innings, leading his team to victory.

Leading by example

Dhoni was a true leader who led by example. He consistently demonstrated exceptional skills and work ethic, inspiring his teammates to give their best. Dhoni’s leadership through personal performance was evident in his consistent ability to finish matches, often remaining unbeaten in crucial situations and guiding his team to triumph.

Effective communication

Dhoni was known for his excellent communication skills, which played a vital role in his leadership success. He had the ability to convey his ideas and strategies clearly to his teammates, ensuring that everyone was on the same page. Dhoni’s effective communication was visible during team huddles and on-field discussions, where he provided valuable insights and motivated his players to perform at their best.

Decision-making process

One of Dhoni’s greatest strengths as a leader was his exceptional decision-making ability. He had an astute cricketing mind and an innate sense of the game. A remarkable example of his decision-making process was his choice to promote himself up the batting order during the final of the 2007 ICC World T20. This decision proved to be a masterstroke as Dhoni played a crucial knock and helped India clinch their first-ever T20 World Cup title.

Trust in his team

Dhoni had immense trust in his team members and believed in their capabilities. He provided them with opportunities to showcase their skills and always backed them, even in challenging situations. A notable instance was his trust in the young all-rounder Hardik Pandya. Dhoni recognized Pandya’s talent early on and consistently supported him, resulting in the player’s growth and success at the international level.

Resilience in the face of adversity

Dhoni’s resilience in difficult times was a testament to his leadership qualities. He never allowed setbacks to deter him or his team. A memorable example of his resilience was during the 2013 ICC Champions Trophy final against England. With India struggling in the chase, Dhoni showcased immense composure and guided the team to a thrilling victory, proving his ability to thrive under pressure.

Humility and Modesty

Despite achieving remarkable success and numerous accolades, Dhoni remained humble and grounded. He never sought personal glory and always emphasized the team’s achievements. Dhoni’s humility was evident when he stepped down as captain, giving the next generation of leaders an opportunity to lead the team while ensuring a smooth transition.

Effective teamwork

Dhoni understood the importance of teamwork and fostered a strong sense of camaraderie within the team. He encouraged collaboration, unity, and selflessness among the players. An example of his emphasis on teamwork was his partnership with Gautam Gambhir during the 2011 ICC Cricket World Cup final. Their vital partnership demonstrated the power of collaboration and the ability to achieve collective success.

Adaptability to changing situations

Dhoni had a remarkable ability to adapt his strategies based on the evolving circumstances of a match. He was flexible in his approach and adjusted game plans accordingly. A notable instance of his adaptability was during the 2016 ICC World T20 semifinal against Bangladesh. Dhoni’s decision to change field positions on the last ball resulted in a run-out and a thrilling victory for India.

Building a winning culture

Dhoni played a pivotal role in building a winning culture within the Indian cricket team. His focus on discipline, hard work, and continuous improvement inspired his teammates to strive for excellence. Under his captaincy, the team achieved significant milestones, including the number-one ranking in Test cricket and winning major tournaments.

In the realm of leadership, Mahendra Singh Dhoni’s legacy stands tall as a shining example of what it means to be an exceptional leader. As the cricketing world continues to draw inspiration from his leadership, Dhoni’s impact will be felt for generations to come, serving as a constant reminder of the qualities and values that define a truly exceptional leader.

एक होता वेस्टइंडीज 

वेस्टइंडीजचा संघ २०२३ च्या विश्वचषकात दिसणार नाही. ही गोष्ट किती त्रास देणारी आहे याची कल्पना तरी करू शकतो का आपण. १९३०-३२ पासून सुरु झालेला वेस्टइंडीज क्रिकेटचा प्रवास आपण सगळेच बघतो आहोत. मुळात वेस्टइंडीज हा एक देश नाही. कॅरेबियन द्वीपसमूहात वसलेल्या अनेक देश आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटपुरते ‘वेस्टइंडीज’ या नावाने एकत्र येतात. या खेळाडूंनी आपल्याला खूप काही दिलं आहे. जुन्या काळातील  हेडली, वॉरेल, विक्स, वॉलकॉट, रामाधीन, व्हॅलेंटाईन पासून आत्ताच्या लारा, चंदरपॉल किंवा ख्रिस गेल पर्यंत अनेक वेस्टइंडीज क्रिकेटपटू आमच्या गळ्यातले ताईत होते. १९७५-१९९० या काळातले खेळाडू – लॉइड, रिचर्ड्स, हॅन्स, ग्रिनीज, दुजाँ, मार्शल, होल्डिंग, गार्नर, रॉबर्ट्स यांनी तर आमचं बालपण समृद्ध केलं. ते ना आमच्या देशाचे होते, ना आमच्या रक्ताचे… पण त्यांचं क्रिकेट खेळणं आमच्यासाठी सूख होतं. आम्ही त्यांना बघत बघत शिकत गेलो. सोबर्स सारखा खेळाडू तर शतकात एखादा यावा. या सगळ्यांच्या खेळाने नटलेला तो वेस्टइंडीज नावाचा संघ २०२३ च्या विश्वचषकात दिसणार नाही ही खरोखर वेदनादायक गोष्ट आहे. प्रत्येक साम्राज्याची कधी ना कधी वाताहत होते. क्रिकेटवर राज्य करणाऱ्या वेस्टइंडीजची होऊ नये अशी इच्छा होती, पण…. 


मुळात ही सगळी कॅरेबियन बेटं अमेरिकेच्या जवळ वसलेली. सर्वच बेटांमध्ये आर्थिक परिस्थिती तशी यथातथाच. पोटापाण्यासाठी माणसं अमेरिकेला जाऊ लागली, ती संस्कृती जवळ करू लागली. मग त्यांचे खेळ आले, कदाचित तेच जास्त जवळचे झाले. बास्केटबॉल, बेसबॉल, फुटबॉलच्या नादात क्रिकेटकडे दुर्लक्ष होत गेलं. गेल्या ३०-३५ वर्षातली वेस्टइंडीजची स्थिती बघता हे होणारच होतं. १९९०-२००० च्या दशकापर्यंत त्यांचं क्रिकेट जिवंत होतं, पण हळूहळू त्याचा अस्त होऊ लागलाच होता. त्यात एकीकडे क्रिकेट देखील बदलत चाललं होतं. एकूणच जग वेगवान होत होतं, मग कसोटी क्रिकेट संपू लागलं आणि आता वेस्टइंडिजचं एकदिवसीय क्रिकेट देखील बंद होईल का अशी भीती वाटू लागली आहे. वेस्टइंडीजचे क्रिकेटपटू जगभर प्रसिद्ध होते, ते त्यांच्या दिलखुलास खेळामुळे. ते पैशांसाठी इंग्लिश काउंटी, ऑस्ट्रेलियातील देशांतर्गत क्रिकेट काय किंवा दक्षिण आफ्रिकेत रेबेल टूर्स देखील खेळले, पण सगळीकडेच त्यांनी आपल्या खेळामुळे वाहवा मिळवली. तोंडात च्युईंग गम चघळत फलंदाजी करणारा व्हिव रिचर्ड्स असेल किंवा समोरच्या खेळाडूच्या नजरेत भेदकपणे बघणारा मायकल होल्डिंग, माल्कम मार्शल असतील, बहुतेक खेळाडूंनी मैदानावर आपल्या खेळाने प्रेक्षकांना खुश केलं. ही माणसं आपल्यासारखीच वागली, आपल्यासारखीच राहिली. त्यांची लफडी, त्यांची भांडणं, त्यांची माणुसकी, त्यांची दोस्ती, त्यांची खिलाडूवृत्ती संपूर्ण क्रिकेट जगताने बघितली, जगली, अनुभवली.  कदाचित म्हणूनच हे खेळाडू आपल्याला आपले वाटले. 

गेल्या काही वर्षात वेस्टइंडीज क्रिकेट अधोगतीला जायला सुरुवात झालीच होती. कोणीही यावं आणि टपली मारून जावं अशी त्यांची स्थिती झाली होती. मुळात वेस्टइंडीज विश्वचषकासाठी पात्रता फेरी खेळते आहे हीच दुर्दैवाची गोष्ट. वेस्टइंडीज २ वेळचे विश्वविजेते आहेत. १९७५ ते १९८३ पर्यंतच्या स्पर्धा त्यांनी गाजवल्या आहेत. अशावेळी हा संघ पात्रता फेरीत खेळतो हे क्रिकेटप्रेमींना न पचणारंच आहे. खेळाचे नियम बदलले आहेत. आता पात्रता फेरीला देखील तेवढंच महत्व आलं आहे, इतर देश देखील विश्वचषकात पात्र होण्यासाठी प्रयत्न करत आहेत वगैरे वगैरे गोष्टींनी आम्ही आमची समजूत करून घेतली. पण पात्रता फेरीत एकामागून एक तीन पराभव बघितल्या नंतर मात्र या संघाच्या हाराकिरीवर विश्वास बसला. होय, हाराकीरीच ती. जो संघ पात्रता फेरीत खेळताना झिम्बाब्वे, नेदरलँड्स आणि स्कॉटलंड कडून पराभव पत्करतो, त्याच्या खेळाला दुसरं काय म्हणायचं? संघाला बांधून ठेवणारा एकही खेळाडू नाही, फलंदाज आणि गोलंदाज म्हणावी तशी कामगिरी करत नाहीत, समोरच्या दुबळ्या प्रतिस्पर्ध्याला तुम्ही योग्य टक्कर देऊ शकत नाही, मग तुम्ही जिंकणार कसे? 

पात्रता फेरीत वेस्टइंडीजने झिम्बाबे कडून पराभव पत्करला. २६९ धावांचा पाठलाग करताना वेस्टइंडिज फक्त २३३ धावा करू शकले. सिकंदर रझा आणि तेंडाई चटारा यांच्या गोलंदाजीसमोर वेस्टइंडीजचे फलंदाज खेळू शकले नाहीत. पुढे साखळी सामन्यात त्यांना नेदरलँड्सने हरवले. खरे तर या सामन्यात वेस्टइंडीजने चांगली फलंदाजी केली होती. ५० षटकात ३७५ धावांचा पाठलाग करताना नेदरलँड्सचा संघ तोडीत तोड ठरला. हा सामना सुपर ओव्हर मध्ये गेल्यानंतर घडलेला थरार जगणे बघितला. लोगन फॅन डर  बीक या डच खेळाडूने वेस्टइंडीजला एकहाती पराभूत केलं. इतेच वेस्टइंडीजच्या विश्वचषकातून बाहेर पडण्याची घंटा वाजली. आणि सुपर सिक्समध्ये त्यांना स्कॉटलंडकडून दारुण पराभव स्वीकारावा लागला. वेस्टइंडीज या विश्वचषकात दिसणार नाहीत यावर शिक्कामोर्तब झालं आणि क्रिकेट विश्वात खळबळ माजली.  

यापुढची वेस्टइंडीज क्रिकेटची अवस्था सांगणे अवघड आहे. आता ते विश्वचषक खेळणार नाहीत. आधीच कसोटी क्रिकेटमध्ये त्यांची परिस्थिती भीषण आहे. आता विश्वचषकात न खेळल्यामुळे तिथलं क्रिकेट अजून मागे जाईल. याचा खेळावर तर परिणाम होईलच, पण खेळाडू आणि क्रिकेट रसिक यांच्यावर देखील होईल. हे क्रिकेट एकूणच काही वर्षे मागे जाईल. पुढची पिढी बेसबॉल आणि बास्केटबॉल कडे अधिक आकर्षिली जाईल. कदाचित यापुढे वेस्टइंडीज समूह न राहता प्रत्येक देश स्वतंत्रपणे क्रिकेट खेळू लागला तर? ही शक्यता देखील नाकारता येत नाही. मग वेस्टइंडीजची ती झिंग दिसणार नाही, ती तडफ दिसणार नाही, आणि वेस्टइंडीज क्रिकेट इतिहासजमा होऊ शकेल. आता खऱ्या अर्थाने गरज आहे ते वेस्ट इंडिज क्रिकेट बोर्डाने पाय घट्ट करून उभं राहण्याची. आपापसातील हेवेदावे दूर करून एकत्र येण्याची आणि वेस्टइंडीज क्रिकेटला गतवैभव मिळवून देण्याची. वेस्टइंडीजने आम्हा क्रिकेट रसिकांना खूप काही दिलं आहे, आम्हाला ते वैभव परत आलेलं नक्की बघायचं आहे. गोष्ट सोपी नाहीये, अडथळे खूप आहेत. पण वेस्टइंडिज परत आले तर क्रिकेटचे सोनेरी दिवस परत येतील हे देखील खरे. तूर्तास, या विश्वचषकात वेस्टइंडीज नसेल याची सवय करून घेऊया. 

युवा खेळाडूंपुढे ‘कॅरेबियन’ आव्हान 

२०२३-२०२५ या दोन वर्षांसाठीच्या टेस्ट चॅम्पियनशीपची आता सुरुवात झाली आहे. एकीकडे इंग्लंड-ऑस्ट्रेलिया मधील ऍशेस मालिकेला सुरुवात झाली, तर दुसरीकडे वेस्ट इंडिज आणि भारत या दोन संघांमधील मालिकेचे बिगुल देखील वाजले. पुढच्या महिन्यात भारतीय संघ वेस्ट इंडिजच्या दौऱ्यावर जाणार आहे. या दौऱ्यात भारतीय संघ ३ कसोटी, ३ एकदिवसीय आणि ५ टी-२० सामने खेळेल. याच दौऱ्यातील कसोटी आणि एकदिवसीय सामन्यांसाठी भारतीय संघाची घोषणा करण्यात आली. प्रत्येक नवीन दौऱ्यासाठी संघाची घोषणा होत असताना एक वेगळीच उत्सुकता असते. पण हा दौरा काही अर्थाने खास असणार आहे. काही दिवसांपूर्वीच झालेल्या जागतिक कसोटी स्पर्धेच्या अंतिम सामन्यात आपण दारुण पराभव स्वीकारला होता, आपले बहुतेक सर्वच रथी महारथी तलवारी म्यान करून तंबूत परतले. आपण सलग दुसऱ्यांदा अंतिम फेरीत प्रवेश केला असला तरी, दोन्ही वेळा आपण पराभव स्वीकारला. प्रश्न पराभवाचा नक्कीच नाही, पण गेल्या १० वर्षात अनेकदा संधी मिळून देखील आपला संघ एकही आयसीसी स्पर्धा जिंकू शकला नाहीये, ती जखम जास्त बोचते. याच पार्श्वभूमीवर या दौऱ्यावर जाणारा भारतीय संघ, खास करून कसोटी संघ कसा असेल याकडे क्रिकेट रसिकांचे लक्ष होते. 


या दौऱ्यासाठी कसोटी संघ निवडताना निवड समितीने ३ नवीन खेळाडूंना संघात स्थान दिले. यशस्वी जयस्वाल, ऋतुराज गायकवाड आणि मुकेश कुमार कसोटी संघाचा भाग असतील. या तीनही खेळाडूंनी गेल्या काही हंगामात घरगुती क्रिकेटमध्ये चांगली कामगिरी केली आहे. त्याचेच फळ त्यांना मिळाले आहे असे नक्की म्हणता येईल. मुख्य म्हणजे हे तीनही तरुण खेळाडू चांगल्या फॉर्म मध्ये आहेत. त्यांना योग्यवेळी संधी मिळणे आवश्यक होते, आणि ही मिळालेली संधी त्यांना बरंच काही देऊन जाईल हे नक्की. वेस्टइंडीजचा दौरा त्यांच्यासाठी सोपा नक्की नसेल. वेस्टइंडीजचा संघ आता पूर्वीसारखा राहिला नाहीये, त्यांचे टी-२० क्रिकेटकडे जास्त लक्ष आहे वगैरे गोष्टी कितीही बरोबर असल्या तरी देखील वेस्टइंडीज मध्ये कसोटी पदार्पण करणे नक्कीच सोपे नसेल. अंतिम ११ मध्ये संधी मिळाल्यास या तीनही खेळाडूंना चांगली कामगिरी करून दाखवणे महत्वाचे असेल. त्याचबरोबर हे देखील लक्षात घेतले पाहिजे की एखाद्या खेळाडूने भारतात पदार्पण करून पहिल्याच कसोटीत शतक ठोकणे आणि वेस्टइंडीज सारख्या – भिन्न खेळपट्टी आणि हवामान असलेल्या – प्रदेशात पदार्पण करून ५०-६० धावा करणे यामध्ये देखील फरक आहे. कदाचित हे खेळाडू पहिल्या दौऱ्यात चुकतीलही, पण त्यांना योग्य तो आधार देऊन, साथ देऊन चांगल्या संधी देणे आवश्यक आहे. 


यशस्वी आणि ऋतुराजच्या निवडीवरून समाज माध्यमांत चांगलीच उहापोह झाली. या दोन खेळाडूंची निवड झाली, पण सर्फराज खानला मात्र भारतीय संघात स्थान मिळत नाही यावरून चांगलेच वाद रंगले. अनेक माजी खेळाडूंनी देखील निवड समितीवर टीका केली. सर्फराझची निवड झाली नाही हे एका अर्थाने चुकीचेच आहे, पण त्याची तुलना यशस्वी आणि ऋतुराज बरोबर होणे खचितच अयोग्य आहे. मुळात सर्फराझची निवड मागच्याच वर्षी व्हायला हवी होती. त्याने गेली २-३ वर्षे रणजी स्पर्धेत खोऱ्याने धावा केल्या आहेत हे देखील खरे. पण अजूनही त्याच्यासाठी संघाचे दरवाजे उघडले जात नाहीत. त्याचबरोबर प्रियांक पांचाळ आणि अभिमन्यू ईश्वरन यांना देखील डावलले गेल्याची थोडीफार भावना आहे. पण राष्ट्रीय संघात एकावेळी १५-१७ खेळाडूच खेळू शकू शकतात, त्यामुळे अनेक गुणवान खेळाडूंना संघाबाहेर राहावे लागते. अर्थात ही ओरड भारतीय क्रिकेटची सुरुवात झाल्यापासून आहे, आणि अनेक खेळाडूंना भारतीय संघात स्थान न मिळाल्याचे आपण वेळोवेळी बघत असतो. 

हा संघ निवडतानाच चेतेश्वर पुजारा आणि उमेश यादव या दोघांनाही वगळले गेले. उमेश कदाचित आपल्याला परत भारतीय संघात दिसणार नाही, पण पुजाराचे काय? पुजाराने (अजिंक्य प्रमाणे) आता दुलीप, रणजी स्पर्धेत चांगली कामगिरी करून परत संघात येण्याचे लक्ष ठेवले पाहिजे. अर्थात यावेळी त्याची स्पर्धा तरुण रक्ताशी असेल.गेल्या काही सामन्यात पुजाऱ्याने अपेक्षित कामगिरी केली नाहीये, त्यामुळे त्याचे संघाबाहेर जाणे क्रमप्राप्त होते. पण तितकीच वाईट कामगिरी रोहित आणि विराटची देखील आहे. त्या दोघांनीही मोक्याच्या क्षणी संधी घालवल्या आहेत. रोहितच्या कर्णधारपदावर प्रश्न निर्माण व्हावे अशी परिस्थिती अनेकदा निर्माण झाली आहे. आयपीएलमध्ये कर्णधार म्हणून काम करणे आणि भारतीय संघाचा कर्णधार असणे या दोन सर्वस्वी भिन्न गोष्टी आहेत. विराट देखील त्याच्या कर्तुत्वाला साजेसा खेळ करू शकत नाहीये. अशावेळी संघातून बाहेर जाण्याची कुऱ्हाड फक्त पुजारावर कोसळावी? पुढील दोन वर्षात कोणकोणते खेळाडू भारतीय संघासाठी कसोटी खेळून आपल्याला विजय मिळवून देऊ शकतील याचा निश्चितच विचार व्हायला हवा आहे. कोणाच्याही स्टार दर्जावरून त्याचे संघातील स्थान अबाधित असणे चुकीचेच आहे. अर्थात भारतीय क्रिकेटमध्ये ही गोष्ट काही नवीन नाही हे देखील खरे. 

असो. हा वेस्टइंडीज दौरा अनेक अर्थांनी महत्वाचा असेल. यशस्वी आणि ऋतुराज सारख्या फलंदाजांना आपले नाणे खणखणीत वाजवण्याची संधी आहे, तर विराट आणि रोहित सारखे दिग्गज कशी कामगिरी करतात याकडे देखील लक्ष असेल. संघात ईशान किशन आणि शुभमन गील सारखे तरुण खेळाडू देखील आहेत. एकूणच भविष्याच्या दृष्टीने भारतीय संघाची बांधणी सुरु करण्याची वेळ आली आहे. पुढील वर्षभरात आपल्याला अनेक कसोटी सामने – घरच्या मैदानावर आणि बाहेर देखील खेळायचे आहेत. या सर्वच खेळाडूंनी समर्थपणे भारतीय संघाची धुरा आपल्या खांद्यावर घेण्याची वेळ आली आहे. 

शेवटच्या ICC ट्रॉफी ची दशकपूर्ती

आजच्याच दिवशी 2013 साली भारतीय संघाने इंग्लंड च्या कार्डिफ च्या मैदानावर इंग्लंड ला हरवून चॅम्पियन्स ट्रॉफी  दुसऱ्यांदा जिंकली त्या विजयाची आज दशकपूर्ती त्यानिमित्ताने जागवलेल्या आठवणी आणि त्या विजयाची वैशिष्ठ्ये..भारतीय संघ 2013 साली चॅम्पियन्स ट्रॉफी खेळण्यासाठी इंग्लंड ला पोहोचला तो तसं म्हटलं तर अगदी नवखा आणि काही अनुभवी खेळाडू सोबत घेऊन पोहोचला होता.. 2011 च्या विश्वचषक विजयानंतर फारसे चांगले मालिका विजय हाती लागले नव्हते.. कित्येक वर्षांनि भारताने भारताच्या भूमीवर इंग्लंड कडून कसोटी मालिका 2012 साली गमावली होती.. आयपीएल चा ज्वर कमी होऊन भारतीय संघ त्या स्पर्धेत खेळायला उतरला होता..धोनी(कर्णधार, यष्टीरक्षक), अश्विन, जडेजा, कार्तिक, धवन, रोहित शर्मा, मुरली विजय, विराट कोहली, इशांत शर्मा, भुवनेश्वर कुमार, इरफान पठाण, सुरेश रैना, उमेश यादव, अमित मिश्रा, विनय कुमार हा भारतीय संघ होता..


याचे सगळ्यात महत्त्वाचे वैशिष्ठ म्हणजे या संघात दोन वर्षांपूर्वी वर्ल्ड कप जिंकणारे सेहवाग, सचिन, युवराज, झहीर, हरभजन सारखे रणधुरंधर नव्हते सचिन एकदिवसीय प्रकारातून रिटायर झाला होता, हरभजन, सेहवाग,झहीर यांना निवड समिती ने या संघात स्थान दिले नाही, युवराज कॅन्सर च्या आजारातून उभारी घेत होता…या संघाचे आणखी एक ठळक वैशिष्ट्य म्हणजे या संघात महेंद्र सिंग धोनी सोडला तर सगळे खेळाडू तिशी च्या आतले होते म्हणजे सरासरी या संघाचे वय 27 च्या आसपास होते…संघाची निवड पाहता बहुतेक जणांना आपण सेमी फायनल गाठली तरी पुरे अशी आशा होती.. 

भारतीय संघाच्या गटात भारत, पाकिस्तान, दक्षिण आफ्रिका, वेस्ट इंडिज असे चार संघ होते.. एकदा दक्षिण आफ्रिका पार केलं की सेमी फायनल मध्ये आपला एक पाऊल पोहोचले अशी सगळ्यांना कल्पना होती…स्पर्धेच्या पहिल्या दिवशी पहिला सामना बलाढ्य दक्षिण आफ्रिका बरोबर.. सलामी अगदी नवखी रोहित- शिखर ची जोडी.. कोणालाही आशा नव्हती समोर स्टेन, मोरकेल, सोत्सोबे अशी आग ओकणारी फौज..शिखर- रोहित च्या आश्वासक बॅटिंग ने आपण 331 धावा केल्या शिखर धवन ने शतक ठोकले आणि आपण आफ्रिकेचा पेपर 26 रनानी पास झालो..

दुसरा सामना वेस्ट इंडिज विरुद्ध,
जॉन्सन चार्ल्स च्या 60 धावांचा जोरावर वेस्ट इंडिज 230 पर्यंत पोहोचली आणि शिखर धवन ने स्पर्धेतल आणि करियर चे सलग दुसरे शतक साजरे करून भारतीय संघ सेमी फायनल मध्ये नेला…
साखळी मधला शेवटचा सामना पारंपरिक प्रतिस्पर्धी पाकिस्तान बरोबर,

आता पर्यंत भारतीय संघ उपांत्य फेरीत पोहोचला असल्याने कोणताही दबाव न घेता पाकिस्तान विरुद्ध सहज खेळला.. दुसरीकडे पाकिस्तान पुन्हा एकदा भारत पाकिस्तान सामन्याच्या दबावाखाली येऊन केवळ 165 धावा करून गारद झाला.. पावसाच्या व्यत्ययाने भारतीय संघ डकवर्थ लुईस च्या नियमाच्या आधारे सलग तिसरा सामना जिंकून गटात अव्वल ठरून उपांत्य फेरीत पोहोचला..

उपांत्य फेरीत शेजारी श्रीलंका: या आधी भारत- श्रीलंका उपांत्य सामना झाला होता तेव्हा भारतीय संघाला 1996 च्या वर्ल्ड कप मध्ये लाजिरवण्या पराभवाला सामोरे जावे लागले होते.. विनोद कांबळी चा रडवेला चेहरा आजही सगळ्यांना आठवतो…श्रीलंका रडत खडत 181 पर्यंत पोहोचली.. भारताने परत एकदा निवांत पणे 182 चे लक्ष्य शिखर धवन च्या अर्ध शतकाच्या जोरावर पार केले आणि इंग्लंड बरोबर फायनल निश्चित केली…

23 जून 2013, सोफिया गार्डन्स, कार्डिफ, इंग्लंड: इंग्लंड ला अजून आजच्या बॅझबॉल चा स्पर्श व्हायचा होता.. ते अजूनही नव्वद च्या दशकातले वन डे क्रिकेट खेळत होते. पारंपरिक टेस्ट क्रिकेट चे पाईक कुक, ट्रोट, बेल,  ही त्यांची बॅटिंग लाईन अप आणि ब्रॉड अँडरसन, ट्रेमलेट हे लाल ड्युक चे दिग्गज बॉलिंग करत होते.. 2011 च्या वर्ल्ड कप मध्ये बांगलादेश आयर्लंड कडून हरल्यानंतर इंग्लंड ची नाचक्की झाली होती, पण अजूनही 2015 च्या वर्ल्ड कप ची बांगलादेश च्या हातून पराभव व्हायची नामुष्की बाकी होती.. इयॉन मॉर्गन चा कॅप्टन मॉर्गन व्हायचा होता…अंतिम सामन्याच्या दिवशी पाऊस असल्याने सामन्याला उशिरा सुरुवात झाली  दिवसभर पिरपीर पाऊस पडल्याने सामना भारतीय वेळेनुसार रात्री 10 वाजता सुरू झाला .50 ओव्हर चा सामना 20 ओव्हर वर आला, भारतीय संघाने नाणेफेक जिंकून बॅटिंग केली आधी धवन कोहली आणि  शेवटी जडेजा यांच्या फटकेबाजी ने  भारतीय संघ 129/7 अश्या समाधान कारक धावसंख्ये पर्यंत पोहोचला..बेल, बोपारा, ट्रॉट, यांनी सामना इंग्लंड च्या दृष्टीक्षेपात आणला होता… इंग्लंड च्या डावाची 18वी ओव्हर, मॉर्गन, बोपारा चांगले सेट होऊन खेळत होते.. इंग्लंड ला जिंकण्यासाठी 20 रन पाहिजे असताना धोनी ने इशांत शर्माच्या हाती बॉल दिला, त्या दिवशी इशांत ची बॉलिंग तितकीशी चांगली झाली नव्हती तरी सुद्धा धोनी ने इशांत शर्माला ओव्हर दिली..
पहिला बॉल.. wd
दुसरा बॉल.. 6
तिसरा बॉल.. 1w
चौथा बॉल 1w
पाचवा बॉल.. W (मॉर्गन)
सहावा बॉल W (बोपारा)

दोन्ही सेट बॅट्समन लागोपाठ बाद झाल्याने सामन्याचे पारडे फिरले…
एकोणिसाव्या ओव्हर मध्ये जडेजा ने बटलर आणि ब्रेसनन ची विकेट काढली आणि उरली सुरली इंग्लंड ची आशा आणखी धूसर केली..

शेवटच्या ओव्हर साठी अश्विन च्या हाती बॉल इंग्लंड ला जिंकण्यासाठी 15 धावा स्ट्राईक ला स्टुअर्ट ब्रॉड..
पहिला बॉल .
दुसरा बॉल 4
तिसरा बॉल 1
चौथा बॉल 2
पाचवा बॉल 2
शेवटच्या बॉल ला इंग्लंड ला जिंकण्यासाठी 6 धावा हव्या होत्या.. ट्रेडवेल च्या हाती बॅट सिक्स आणि इंग्लंड चॅम्पियन, दुसरं काहीही झालं तर भारत चॅम्पियन..अश्विन ने बॉल थोडा हवेत ठेऊन ऑफ स्टंप वर बॉल ठेवला ट्रेडवेल च्या स्वीप मधून बॉल सुटला धोनी ने बॉल अडवला आणि आजतागायत भारतीय संघाने शेवटची ट्रॉफी त्या क्षणी जिंकली…

भारतीय संघाने 11 वर्षांनी चॅम्पियन्स ट्रॉफी जिंकली महेंद्र सिंग धोनी आयसीसी च्या सगळ्या ट्रॉफी जिंकणारा पहिला कॅप्टन बनला…

ठळक नोंदी:
1. या स्पर्धेने रोहित शर्मा चे करियर ओपनर म्हणून सेट केले पुढे 5-6 वर्ष शिखर- रोहित जोडी ओपनिंग करत राहिली.. 
2. शिखर धवन आणि आयसीसी स्पर्धेतील त्याचा फॉर्म ही दंतकथा  झाली. 
3.भारतीय गोलंदाजी झहीर च्या सावली तुन बाहेर पडून स्वतंत्र अस्तित्व सिद्ध करत होती.. सचिन शिवाय भारताची ही पहिली आयसीसी स्पर्धा होती…
4. भुवनेश्वर कुमार हा प्युअर स्विंग बॉलर गवसला..
5. रवींद्र जडेजा नावाचा अष्टपैलू सिद्ध झाला…

My Open Letter to Kapil Dev and the Heroes of ’83

Dear Kapil Dev and the Heroes of ’83,

As we commemorate the 40th anniversary of your historic World Cup victory, I feel compelled to express my heartfelt admiration and gratitude for the incredible feat you accomplished. While I may not have vivid memories of that momentous day, I am well aware of the significance of your triumph and the lasting impact it has had on Indian cricket and our nation.

You see, back in 1983, I was just a wide-eyed, curious 5-year-old, oblivious to the world of cricket and the magnitude of the events unfolding at Lord’s. While I may not recall the thrilling matches, the spectacular catches, or the nail-biting moments, I have come to understand the profound significance of your victory and its enduring legacy.

Over the years, as I delved into the history books, watched replays, and listened to the stories shared by my elders, I realized the magnitude of what you achieved. You didn’t just bring home a trophy; you brought home a sense of pride, hope, and unity to an entire nation. Your victory became a symbol of inspiration for millions, transcending the boundaries of age, background, and time.

As I reflect on your triumph now, four decades later, I am filled with awe and admiration for the extraordinary journey you embarked upon. The challenges you faced, the battles you fought, and the indomitable spirit you displayed continue to inspire me to this day.

Your victory taught us that dreams can indeed come true, no matter the odds stacked against us. It showed us that with resilience, determination, and unwavering belief, we can conquer the seemingly insurmountable. Your achievement embodies the essence of sportsmanship, teamwork, and the pursuit of excellence.


While I may not have witnessed the events of that day firsthand, I am forever grateful to you and your team for the indelible mark you have left on the hearts and minds of every Indian. You united our nation, instilled a sense of pride, and paved the way for future generations to strive for greatness.

Today, as we celebrate 40 years of your historic triumph, I want to express my deepest gratitude. Your victory has become a part of our collective consciousness, a source of inspiration that continues to drive us forward. Your legacy lives on, not only in the annals of cricketing history but also in the hearts of every Indian who cherishes the spirit of perseverance, passion, and unity.

Thank you, Kapil Dev, and the entire team of ’83, for giving us a reason to celebrate, for igniting the flame of hope within us, and for reminding us that greatness can be achieved when we come together as a team. Your triumph will forever hold a special place in our hearts, and your journey will continue to inspire generations to come.

With immense gratitude and admiration,

Sameer Gudhate

भारतीय क्रिकेटचा सर्वात अविस्मरणीय दिवस (२५ जून)

२५ जून या दिवसाचे भारतीय क्रिकेटमध्ये अनन्यसाधारण महत्व आहे. बरोबर ४० वर्षांपूर्वी म्हणजे २५ जून १९८३ रोजी कपिल देव च्या संघाने क्रिकेट विश्वकप जिंकला होता. त्यानंतर देखील भारतीय संघाने अनेक एकदिवसीय मालिका जिंकल्या. अगदी १९८५ ची B&H मालिका असेल, हिरो कप असेल, Natwest Trophy असेल किंवा २०११ चा विश्व कप. १९८३ चं विजेतेपद खऱ्या अर्थाने भारतीय क्रिकेट मधला मैलाचा दगड (mile stone) आहे. या विजेतेपदाच्या अनेक आख्यायिका अनेकांनी सांगितल्या असतील, आणि पुढे देखील सांगतील, पण प्रत्येक वेळी त्याची मजा काही औरच असेल, सांगणाऱ्याला आणि ऐकणाऱ्याला देखील. 


भारतीय संघाने तोपर्यंत विश्वचषक स्पर्धेत यथातथाच कामगिरी केली होती. १९७५ साली पूर्व आफ्रिकेविरुद्ध एक विजय, १९७९ साली तर एकही विजय नाही अशा पार्श्वभूमीवर आपण १९८३ चा विश्वचषक खेळायला इंग्लंडला गेलो होतो. १९८३ च्या विश्वचषक स्पर्धेत भारताचा कप्तान होता कपिल देव. ह्या संघाला कोणीही विजेतेपदाच्या शर्यतीत जमेस धरलं नव्हतं, आणि ह्याच underdogs नी अखेर विजयश्री खेचून आणली. भारतीय क्रिकेटचं रूप पालटलं ते ह्याच स्पर्धेनंतर. 
आपण साखळी सामन्यात बऱ्यापैकी कामगिरी केली. या स्पर्धेत प्रत्येक संघ गटातील इतर संघांशी दोन वेळा खेळला. आपल्या गटात बलाढ्य वेस्टइंडिज आणि ऑस्ट्रेलिया, तसेच आपला पदार्पण करणारे झिम्बाब्वे असे तीन संघ होते. आपण साखळी स्पर्धेत वेस्टइंडीज आणि ऑस्ट्रेलियाला एकदा हरवून बरी कामगिरी केली होती. अर्थात आपल्यासाठी संस्मरणीय सामना ठरला तो म्हणजे १८ जून १९८३ रोजी झालेला भारत विरुद्ध झिम्बाब्वे हा सामना. त्यादिवशी कपिलदेव निखंज या माणसाने ५ बाद १७ धावसंख्येवरुन अशक्य फलंदाजी करून भारतीय संघाला विजय मिळवून दिला. हो-नाही करता करता आपण उपांत्य फेरीत पोहोचलो, जिथे आपण इंग्लंडचा पराभव केला. आणि अंतिम फेरीत कपिलच्या संघाने २ वेळच्या विश्वविजेत्या वेस्टइंडीजला धूळ चारली. 

अंतिम सामन्यात भारताची गाठ परत एकदा वेस्ट इंडीजशी होती. २ विश्वचषक विजयांचा अनुभव असलेला वेस्ट इंडीजचा संघ विरुद्ध पूर्णपणे अननुभवी भारतीय संघ अशी विषम लढाई. भारताने पहिली फलंदाजी करताना केवळ १८३ धावा केल्या. त्यात सर्वात जास्त धावा होत्या श्रीकांतच्या – ३७. वेस्ट इंडिजच्या गोलंदाजीच्या चौकडीसमोर भारतीय संघ कोसळला आणि विजय वेस्ट इंडीजचाच होणार अशी क्रिकेट रसिकांची खात्री पटली. पण नियतीच्या मनात काही वेगळंच होतं. बलविंदर संधूच्या एका आतमध्ये येणाऱ्या चेंडूवर ग्रीनीज चकला आणि त्याचा त्रिफळा उडाला. नंतर आलेला रिचर्ड्स २०-२० च्या सामन्यासारखा खेळत होता. मदनलालच्या चेंडूवर कपिलने त्याचा अप्रतिम झेल घेतला आणि रिचर्ड्स बाद झाला. आणि खऱ्या अर्थाने तिथेच सामना फिरला. पुढे काही वेळातच वेस्ट इंडिजचा संघ १४० च्या धावसंख्येवर सर्वबाद झाला आणि भारताने अशक्य वाटणारा विजय खेचून आणला. खरोखर १९८३ चा विश्वकप म्हणजे भारतीय क्रिकेट मधला मैलाचा दगड आहे. ह्या विजयाबद्दल भारतीय क्रिकेट रसिक ह्या संघाचे आणि खास करून कर्णधार कपिलचे कायमच ऋणी राहतील. 

पण २५ जून या दिवसाचे एवढेच महत्व नाही. भारतीय क्रिकेटच्या इतिहासात सर्वात महत्वाची घटना २५ जून रोजी घडली आहे, ती म्हणजे भारताने आपला पहिला कसोटी सामना २५ जून १९३२ रोजी खेळला आहे. त्यादिवशी भारतीय संघ इंग्लंड विरुद्ध लॉर्ड्सवर पहिल्यांदा कसोटीसाठी उतरला होता. साधारण १९२७-२८ पासून भारतीय संघाला कसोटी क्रिकेटचे वेध लागले होते, पण पहिली कसोटी खेळण्यासाठी १९३२ साल उजाडले. आपल्या १९३२ च्या त्या दौऱ्याला एक वेगळेच महत्व आहे. काही संस्थानिकांनी जमा केलेल्या पैशातून आपला तो दौरा घडला. त्या पूर्ण दौऱ्यासाठी पोरबंदरचे महाराज कर्णधार होते, तर लिंबडीच्या राजांकडे उपकर्णधारपद सोपवले गेले होते. त्यावेळी खेळले जात असलेले क्रिकेट पूर्णपणे संस्थानिकांच्या ताब्यात होते. या दोघांनीही कसोटी सामन्यासाठी आपली अनुपस्थिती कळवली आणि सी. के. नायुडू यांच्याकडे कसोटीचे कर्णधारपद आले.  

त्यावेळी भारतीय संघात अमरसिंग आणि मोहम्मद निसार असे दोन अत्यंत वेगवान गोलंदाज होते. या दोघांनीही पहिल्याच सामन्यात इंग्लिश फलंदाजांना सळो की पळो करून सोडले होते. एक वेळ अशी आली की पहिल्या डावात इंग्लिश संघाची अवस्था ३ बाद १९ अशी होती. पण मधल्या फळीतील फलंदाजांनी चांगला खेळ करत संघाला सन्मानजनक धावसंख्या उभारण्यासाठी मदत केली. त्यात इंग्लिश कर्णधार डग्लस जार्डीनच्या अर्धशतकाचा समावेश होता. मोहम्मद निसारने या डावात ५ बळी घेतले. इंग्लिश संघाने पहिल्या डावात २५९ धावा केल्या तर भारतीय फलंदाजांनी १८९ धावा करून त्याला प्रतिउत्तर दिले. दुसऱ्या डावात इंग्लिश फलंदाजांनी बऱ्यापैकी कामगीरी करत ८ बाद २७५ या धावसंख्येवर आपला डाव घोषित केला, आणि भरती संघापुढे ३४६ धावांचे लक्ष्य ठेवले. अर्थात पहिलीच कसोटी खेळत असलेल्या भारतीय संघाला ते लक्ष्य मानवले नाही, आणि आपण १८७ धावत बाद झालो. इंग्लिश संघाने तब्बल १५८ धावांनी विजय मिळवला. या कसोटीत भारतीय संघाचा पराभव झाला असला तरीही भारताने कसोटी क्रिकेट मध्ये पदार्पण केले. 

२५ जून १९३२ रोजी भारतीय संघ लॉर्ड्सवर आपला पहिला कसोटी सामना खेळला आणि त्यानंतर बरोबर ५१ वर्षांनी म्हणजे २५ जून १९८३ रोजी कपिलदेवने त्याच लॉर्ड्स मैदानावर पहिल्यांदा विश्वचषक उंचावला. खरोखरच हा दिवस भारतीय क्रिकेटमध्ये सुवर्णाक्षरांनी लिहिला जाईल यात काही वाद नाही. 

विश्वचषकाची पात्रता फेरी

जागतिक क्रिकेट कसोटी आणि पाठोपाठ सुरु झालेल्या ऍशेसच्या गदारोळात कालपासून अजून एक स्पर्धा सुरु झाली आहे. बहुतेक क्रिकेटप्रेमींचं तिकडे कदाचित लक्ष पण नसेल. कारण साधं सोपं आहे… त्या स्पर्धेत ना भारत आहे, ना ऑस्ट्रेलिया किंवा इंग्लंड. ही स्पर्धा आयसीसीची आहे, आणि ती या वर्षातली एक महत्वाची स्पर्धा मानली गेली पाहिजे. येत्या काही महिन्यात भारतात ५० षटकांचा विश्वचषक खेळला जाणार आहे. या विश्वचषकात आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमधील बहुतेक संघ सहभागी होत असले तरीदेखील अजूनही २ संघांची निवड होणे बाकी आहे. आणि त्या संघांची निवड करण्यासाठीचे सामने म्हणजे झिम्बाब्वे मध्ये खेळली जात असलेली ही पात्रता स्पर्धा. विश्वचषकात एकूण १० संघ भाग घेतील. पैकी ८ संघ आधीच पात्र ठरले आहेत. ३ आठवडे चालणाऱ्या या स्पर्धेतील अंतिम फेरीत खेळणाऱ्या २ संघांना विश्वचषक स्पर्धेत स्थान मिळेल. आणि त्याच दृष्टीने ही स्पर्धा महत्वाची ठरते. 


झिम्बाब्वे मधील हरारे आणि बुलावायो या दोन शहरात या स्पर्धेचे सामने खेळवले जातील. या सर्वच सामन्यांना एकदिवसीय सामने म्हणून ओळखले जाईल. स्पर्धेतील सहभागी संघांची दोन गटात वर्गवारी करण्यात आली असून प्रत्येक गटात ५ संघ आहेत. ‘अ’ गटात झिम्बाब्वे, नेपाळ, वेस्ट इंडिज, नेदर्लंड्स आणि अमेरिका या संघांचा समावेश असून, ‘ब’ गटातून आयर्लंड, ओमान, श्रीलंका, स्कॉटलंड आणि संयुक्त अरब अमिराती (युएई) हे संघ खेळतील.   या सर्वच संघांसाठी ही स्पर्धा निश्चितच महत्वाची आहे. वरवर पाहता, वेस्टइंडीज आणि श्रीलंका या संघांना या स्पर्धेतून पात्र ठरून विश्वचषकात भाग घेण्याची चांगली संधी आहे. पण क्रिकेट हा खेळाचं अनिश्चिततेचा आहे. त्यात एकदिवसीय क्रिकेटमध्ये त्या दिवशी जो संघ चांगली कामगिरी करेल, तो पुढे जाईल. आणि त्यात या स्पर्धेद्वारे विश्वचषक स्पर्धेत पात्र होण्याची संधी आहे, त्यामुळे ही स्पर्धा नक्कीच चुरशीची होईल. वेस्टइंडीज आणि श्रीलंका या दोन्ही संघांनी विश्वचषक जिंकला आहे. आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये हे संघ कधीकाळी अतिशय बलवान संघ म्हणून ओळखले जात असत. पण तो इतिहास झाला. आजच्या घडीला या संघांना पात्रता फेरीत खेळावं लागणं हीच शोकांतिका आहे.  त्याबरोबरच झिम्बाब्वे आणि आयर्लंड सारखे कसोटी संघ देखील या स्पर्धेत खेळतील. या दोन्ही संघांची कसोटी क्रिकेट मधील अवस्था फारशी चांगली नाही. पण एकदिवसीय स्पर्धेत हे संघ कोणत्याही संघांना भारी पडू शकतात. त्याचबरोबर नेदर्लंड्स, स्कॉटलंड, युएईसारख्या संघांना देखील विश्वचषक स्पर्धा खेळण्याचा अनुभव आहे. त्यामुळे त्यांच्या कामगिरी कडे देखील लक्ष असेल. त्यामानाने नेपाळ, ओमान आणि अमेरिका हे तसे लिंबूटिंबू आहेत. पण तेही चांगला खेळ करून दाखवण्यासाठी उत्सुक असतील. 


दासून शनका च्या नेतृत्वाखाली खेळणारा श्रीलंका संघ तसा बलवान आहे. संघातील इतर खेळाडू – कुशल मेंडिस,धनंजया डिसिल्वा, हसरंगा, पाथीराणा, करुणारत्ने, तीक्षना आदी खेळाडूंना आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटचा चांगला अनुभव आहे. त्यांचे खेळाडू आयपीएल आणि इतर लीग्स मध्ये देखील खेळतात. अशावेळी त्यांना या खेळाडूंच्या अनुभवाचा नक्कीच फायदा होईल. तीच गत वेस्टइंडीजची देखील आहे. त्यांचा कप्तान शाय होप तसेच संघातील इतर खेळाडू – पॉवेल, चेस, अलझारी जोसेफ, जेसन होल्डर, कायले मायर्स, निकोलस पूरन आदी खेळाडूंनी आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट आणि आयपीएल मध्ये चांगली कामगिरी केली आहे. कदाचित याच कारणामुळे या दोन्ही संघांचे पारडे जड ठरू शकते. त्याचबरोबर घरच्या मैदानावर खेळणारा झिम्बाब्वे देखील धोकादायक ठरू शकतो. कप्तान क्रेग आयर्विन, शॉन विलियम्स, सिकंदर रझा, रायन बर्ल, तेंडाई चटारा हे त्यांचे प्रमुख खेळाडू. गेल्या काही वर्षात झिम्बाब्वे क्रिकेट देखील जणू रसातळाला गेले आहे. अशावेळी उत्तम खेळ करून विश्वचषकासाठी पात्र होण्याचा त्यांचा प्रयत्न असेल. तिकडे अजून एक कसोटी संघ – आयर्लंड देखील या स्पर्धेत खेळत आहे. कसोटी क्रिकेटमध्ये फारसे प्रभावी न ठरलेले आयर्लंड क्रिकेटच्या छोट्या फॉरमॅट मध्ये कायमच शर्थीचे प्रयत्न करताना दिसतात. अनेक गोष्टी त्यांच्या बाजूने घडल्यास त्यांनादेखील या स्पर्धेच्या विजेतेपदाची संधी आहे. कप्तान अँडी बलबर्नी, पॉल स्टर्लिंग, कर्टीस कॅम्फर, हॅरी टेक्टर. लोरकॅन टकर, जोश लिटिल, जॉर्ज डॉकरेल या खेळाडूंवर आयर्लंडची भिस्त असेल. सारासार विचार करता, या चार संघांपैकी कोणतेही दोन संघ २०२३ च्या विश्वचषकासाठी पात्र ठरू शकतील. 


इतर संघांपैकी ओमान,नेपाळ आणि अमेरिका या संघांना क्रिकेटमध्ये काही करून दाखवण्याची चांगली संधी असेल. गेल्या काही वर्षात या संघांनी पुढे येण्यास सुरुवात केली आहे. नेपाळमध्ये  क्रिकेट बऱ्यापैकी पसरते आहे. गेल्या १२ पैकी ११ सामन्यात विजय मिळवून त्यांनी या ‘छोट्यांच्या’ क्रिकेटमध्ये आपली चुणूक दाखवून दिली आहे. ओमान आणि अमेरिका हे दोन्ही देश (आणि काही अंशी युएई देखील) भारत, पाकिस्तान आणि श्रीलंकेतून त्या त्या देशात स्थायिक झालेल्या खेळाडूंवर विसंबून आहे. अमेरिकेत क्रिकेटचा जम बसावा यासाठी आयसीसी देखील मोठे प्रयत्न करताना दिसतात. त्यादृष्टीने त्यांच्यासाठी ही स्पर्धा महत्वाची असेल. नेदर्लंड्स आणि स्कॉटलंड या दोन्ही संघांना आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट आणि विश्वचषक देखील खेळण्याचा अनुभव आहे. त्यांचे खेळाडू इंग्लिश काउंटी मध्ये देखील खेळताना दिसतात. पण आजच्या घडीला या संघांची कामगिरी फारशी प्रभावी नाही. जी गत या संघांची तीच यूएईची देखील. त्यामुळे या तीनही संघावर कोणाची फारशी भिस्त नसेल. अर्थात त्या त्या दिवशी अमुक एक संघ कशी कामगिरी करतो, त्यावर त्यांचे भवितव्य अवलंबून असेल. 

कालपासून सुरु झालेल्या या स्पर्धेचा अंतिम सामना ९ जुलै रोजी खेळवला जाईल, आणि त्याचवेळी आपल्याला या वर्षीच्या विश्वचषकासाठी पात्र झालेले दोन संघ मिळतील. स्पर्धेतील दोन सर्वोत्तम संघ जिंकून विश्वचषकासाठी पात्र ठरावेत, आणि मुख्य स्पर्धेत त्यांनी आपली छाप सोडावी, तरच या पात्रता फेरीत खेळलेल्या संघांचे महत्व वाढेल. 

२००५: एशेस चं प्लॅटिनम स्टॅंडर्ड

उद्या शुक्रवार 16 जून 2023 पासून या सहस्त्रकातील इंग्लंड मधली सहावी एशेस मालिका सुरू होईल. कसोटी इतिहासातील सर्वात जुनी किंवा आद्य म्हटली तरी चालेल अशी एशेस ची ख्याती आहे. ही मालिका इंग्लंड आणि ऑस्ट्रेलिया यांच्यात दर दोन वर्षांनी इंग्लंड आणि ऑस्ट्रेलियात खेळवली जाते. इंग्लंड आणि ऑस्ट्रेलिया च्या खेळाडूंना सर्वात प्रतिष्ठेची कुठली मालिका असेल तर ती एशेस आहे.. अशीच एक मालिका इंग्लंड मध्ये २००५ साली खेळली गेली होती.. त्या संबंधी च्या आठवणी नव्या एशेस च्या पूर्वसंध्येला जागवूया…


पार्श्वभूमी: २००५ चा ऑस्ट्रेलियन संघ हा तत्कालीन क्रिकेट चा अनभिषिक्त सम्राट होता.. त्या संघात अकरा खेळाडू नव्हे तर अकरा मॅच विनर खेळायचे.. प्रत्येक जण आपल्या दिवशी एक हाती मॅच जिंकवायचा. या संघाने स्टीव्ह वॉ ने ठरवलेले भारतीय भूमीवरचे फायनल फ्रँटियर नुकतंच ऑक्टोबर २००४ मध्ये काबीज केलं होतं. समोर येईल त्या संघाला नामोहरम करायचं हा एक कलमी कार्यक्रम या संघाने राबवला होता… स्टीव्ह वॉ कडून कसोटीची सुत्र रिकी पॉंटिंग कडे आली होती. हेडन, लँगर, पॉंटिंग, क्लार्क, मार्टिन, गिलख्रिस्ट, कासप्रॉव्हिच, वॉर्न, ब्रेट ली, माकग्रा, गिलेसपी हे अकरा जण सहज मॅच जिंकायचे.. कधी कॅटीच अधून मधून खेळायचा..इंग्लंड दुसऱ्या बाजूला उर्जितावस्था गाठत होती.. हुसेन,  रामप्रकाश, आलेक स्टुअर्ट, कॅडिक ही पिढी जाऊन आता कमान मायकल वॉन कडे आली होती..सायमन जोन्स, मॅथ्यू होगार्ड, स्टीव्ह हार्मीसन, फ्लिन्टऑफ यांच्या जोडीला एकटा आश्ले जाईल्स स्पिनर… इंग्लंड ची बॅटिंग मुख्यत्वे करून ट्रेसकोथिक, स्ट्रोस, इयन बेल, मायकल वॉन, पिटरसन, फ्लिन्टऑफ यांच्यावर होती..

लोर्ड्स ची शरणागती:  मालिकेतील पहिला सामना सुरू झाला क्रिकेटची पंढरी लोर्ड्स वर.. इंग्लंड च्या माध्यमांनी ऑस्ट्रेलिया वर तोंडसुख घ्यायला सुरुवात केली.. पण पहिल्या दिवशी चहापानानंतर इंग्लंड चा पहिला डाव आटोपला आणि ऑस्ट्रेलियन माध्यमांनी दुसऱ्या दिवशी वर्तमानपत्रातून पलटवार केला..पहिल्याच दिवशी माकग्रा ने कसोटीत ५०० बळी पूर्ण केले आणि संपूर्ण मालिकेत आपलेच वर्चस्व राहील याची नोंद इंग्लंड ला घ्यायला लावली..

एजबस्टन पुराण: सध्याच्या काळात एकही कसोटी क्रिकेट प्रेमी नसेल ज्याला एजबस्टन २००५ म्हटलं की अंगावर काटे येणार नाहीत.. सामनाच तसा झाला होता.. कसोटीच्या नाणेफेकी आधी माकग्रा दुखापती मुळे बाहेर झाला आणि ऑस्ट्रेलिया ची बॉलिंग काहीशी कमकुवत झाली.. त्याचा फायदा घेत इंग्लंड ने पहिल्या डावात 407 धावा केल्या ऑस्ट्रेलिया पहिल्या डावात 99 धावांनी पिछाडी वर पडला आणि इंग्लंड च्या दुसऱ्या डावात संपूर्ण इंग्लंड चा संघ ब्रेट ली (४ बळी)आणि शेन वॉर्न (६ बळी) ने वाटून खाल्ला.. सामना इथे संपत नाही.कसोटी क्रिकेटची खरी झिंग इथून सुरू होते.. चौथ्या दिवसाच्या चहापाना आधी ऑस्ट्रेलिया चा दुसरा डाव सूरु होतो.. विजयासाठी २८२ धावा हव्या असतात.. उपलब्ध वेळ, फलंदाजी ची खोली पाहून सगळ्यांना खात्री असते की ऑस्ट्रेलिया ही मॅच सहज जिंकणार.. चहापाना नंतर नाट्यमय घडामोडी घडतात.. हेडन, लँगर,  पॉंटिंग, मार्टिन, गिलख्रिस्ट एका पाठोपाठ एक बाद होत जातात.. दिवसाची शेवटची ओव्हर टाकायला हारमिसन आलेला असतो स्ट्राईक ला मायकेल क्लार्क.. नॉन स्ट्राईक ला शेन वॉर्न.. हारमिसन च्या हातून अलगद बॉल सुटतो क्लार्क चकतो.. आणि बोल अलगद जाऊन स्टंप वर आदळतो… संपूर्ण इंग्लंड जल्लोष करत असतं.. कारण त्यांना माहीत होतं की उद्या फक्त शेवटचे फलंदाज बाद केले की मालिकेत बरोबरी साधता येईल आणि १७-१८ वर्षांनी घरच्या मैदानावर एशेस मालिका जिंकण्याचं स्वप्न जीवंत राहील.. रात्र सरते आता फक्त शेन वॉर्न, ब्रेट ली, कासप्रॉव्हिच राहिले…शेवटचा दिवसाचा खेळ सूरु होतो.. ब्रेट ली आणि शेन वॉर्न खिंड लढवत राहतात.. वॉर्न कधी नव्हे ते त्वेषाने खेळत दिसेल तो बॉल मारत सुटतो.. हा त्याचा जुगार ऑस्ट्रेलिया विजया पासून १२ धावा दूर असताना संपतो.. कासप्रॉव्हिच ब्रेट ली ला साथ द्यायला येतो.. ब्रेट ली दोन खणखणीत चौकार मारतो विजय ४ धावा दूर असतो.. पुढच्या ओव्हर ला स्ट्राईक आपल्याकडे ठेवण्यासाठी ब्रेट ली एक धाव घेतो आणि कासप्रॉव्हिच स्ट्राईक ला येतो.. विजय ३ धावा दूर.. स्टीव्ह हार्मीसन चा  पुन्हा एक उसळता बॉल कासप्रॉव्हिच च्या खांद्याकडे जातो.. बॉल ग्लोव्हज ची किनार घेऊन किपर गेरायन्त जोन्स च्या ग्लोव्हज मध्ये विसावतो आणि पाच दिवस सूरु असलेली तुंबळ लढाई अखेर दोन धावांचा अंतराने इंग्लंड च्या पदरी पडते.. It’s coming home चा जल्लोष सुरू होतो.. आणि मालिका ओल्ड ट्राफर्ड कडे सरकते..

ओल्ड ट्राफर्ड ची समेट: एजबस्टन च्या झिंगातून ना इंग्लंड सावरलेले असते ना क्रिकेट प्रेमी तो ज्वर ती नशा अजूनही लोकांच्या डोक्यात असते.. मँचेस्टर च्या ओल्ड ट्राफर्ड वर हाय स्कोरिंग ड्रॉ खेळला जातो.. मायकेल वॉन, अँड्र्यू स्ट्रोस, रिकी पॉंटिंग शतके करतात.. मॅच ड्रॉ होते… मालिका ट्रेंटब्रिज ला पोहोचते..

ट्रेंटब्रिज ची आघाडी: एजबस्टन चा विजय, ओल्ड ट्राफर्ड ची समेट झाल्यानंतर शेवटच्या दोन कसोटीत आघाडी कोण घेणार यासाठी ट्रेंटब्रिज ची कसोटी महत्त्वाची ठरणार होती.. पहिल्या डावात इंग्लंड ४४४, ऑस्ट्रेलिया २१८. मायकेल वॉन ने ऑस्ट्रेलिया ला फॉलो ऑन दिला.. दुसऱ्या डावात ऑस्ट्रेलिया ३८७ धावा करते आणि इंग्लंड ला शेवटच्या डावात मालिकेत आघाडी घेण्यासाठी हव्या असतात फक्त १२९ धावा.. ऑस्ट्रेलिया त्या १२९ धावातील प्रत्येक धाव मिळवणे कठीण करते.. शेवटच्या दिवसाच्या खेळपट्टीवर शेन वॉर्न खेळणे केवळ अशक्य होतो…३२ धावा असताना वॉर्न ट्रेसकोथिक ला माघारी धाडतो.. ३६ ला वॉन, ५७ ला , ५७ ला इयन बेल.. ३२/० वरून ५७/४ इंग्लंड च्या छाताडत धडकी भरते.. समोर ती एशेस ची कुपी दिसत असते पण हाताला अजून लागत नाही.. केविन पिटरसन ५७ चा स्कोर १०३ पर्यंत नेतो आणि ब्रेट ली ची शिकार होतो.. फ्लिन्टऑफ चा अडसर ब्रेट ली दूर करतो इंग्लंड साठी अजूनही विजय १८ धावा दूर असतो.. गेरायन्त जोन्स एक दोन फटके मारून अंतर कमी करतो असाच एक फटका मारताना तो वॉर्न च्या आमिषाला बळी पडतो.. विजय अजूनही १२ धावा दूर.. मैदानात आता फक्त जाईल्स आणि होगार्ड..ब्रेट ली च्या पायात स्प्रिंग असल्यासारखा तो धावत सुटतो एक बॉल त्याच्या कडून फुल टॉस सुटतो होगार्ड नावाला जोरात येणाऱ्या बॉल ला मध्ये बॅट घालून दिशा देतो आणि बॉल गॅप मधून सीमेपार.. दुसरा बॉल पुन्हा ब्रेट ली भरकटतो.. लेग साईड वरून बॉल सीमे कडे जातो.. जिंकण्यासाठी आता फक्त ४ धावा पाहिजे असतात.. स्ट्राईक ला जाईल्स.. वॉर्न बॉलिंग करत असताना त्या ओव्हर मध्ये जाईल्स दोन चकतो.. दुसऱ्या वेळी कॅमेरा गॅलरीत बसलेल्या मायकल वॉन कडे जातो.. त्याच्या हृदयाचे ठोके वाढलेले असतात.. इलेक्ट्रॉनिक स्कोर बोर्ड वेळोवेळी ४ धावा दाखवत राहतो.. शेन वॉर्न च्या ओव्हर चा शेवटचा बॉल फुल टॉस जातो.. जाईल्स ऑन साईड ला बॉल ढकलत विजयला गवसणी घालतो.. सबंध इंग्लंड जल्लोषात नहातं.. दशकानंतर इंग्लंड ने एशेस मालिकेत पहिल्यांदाच आघाडी घेतली असते… आता एशेस वाचवायचा म्हणजे ऑस्ट्रेलिया ला ओव्हल वर विजय अनिवार्य असतो…

ओव्हल ची औपचारिकता: चार सामन्यात घमासान तुंबळ लढाई झाल्यानंतर मालिका ओव्हल वर पोहोचते.. दोन्ही संघांचे उद्दिष्ट स्पष्ट असतात.. ऑस्ट्रेलिया ला जिंकायचंच आहे.. इंग्लंड ला अनिर्णित राहणे पुरेसे आहे.. इंग्लंड ३७३, ३३५ ऑस्ट्रेलिया ३६७, ४/० मालिका जिंकण्याची संधी समोर दिसत असताना दुसऱ्या डावात केविन पीटरसन ऑस्ट्रेलिया वर तुटून पडतो.. शेवटच्या दिवशी शेवटच्या तासात इंग्लंड चा डाव संपून हेडन- लँगर ही जोडी खेळायला येऊन ४/० असताना दोन्ही संघात हस्तांदोलन होते आणि सामना अनिर्णित राहतो आणि इंग्लंड चे एशेस जिंकण्याचे स्वप्न साकार होते… It’s coming home चं आता It has come home.. होतं.. हा विजय इंग्लंड जवळ जवळ महिनाभर साजरा करत  राहतं…ऑस्ट्रेलिया मात्र वाट पाहत असते ती २००६/०७ च्या एशेस मालिकेची…

कसोटी क्रिकेट म्हणजे काय रे भाऊ? 

चला, परत एका स्वप्नाचा चक्काचूर झाला. पुन्हा एकदा आपल्या संघाने निराशा केली. पुन्हा एकदा तो आयसीसी ट्रॉफीचा सन्मान आपल्याला हुलकावणी देऊन गेला. खरं सांगायचं तर याची आता सवयच झाली आहे. गेल्या १० वर्षात आपण एकही आयसीसी ट्रॉफी जिंकू शकलो नाहीये. गेल्या कसोटी स्पर्धेत न्यूझीलंडने आपल्याला हरवले, तर या वर्षी ऑस्ट्रेलियाने. आता परत २०२५ ची वाट पाहायची. त्यावेळी आपण कशी कामगिरी करू देवच जाणे. अशा संधी परत परत मिळत नाहीत, आणि त्यामुळेच विजेतेपद देखील कायमच दूर असते. ऑस्ट्रेलिया, इंग्लंड सारखे संघ ज्या योजना आखतात, त्या शेवटपर्यंत तडीस नेतात आणि विजयाच्या दृष्टीनेच प्रयत्न करतात. आपण यातलं काहीच केलं नाही. अगदी इंग्लंडला जाण्याच्या दिवसापर्यंत आपण आयपीएल खेळत बसलो, आणि त्या वातावरणाशी जुळवून घेण्याचा आपण कधी विचारच केला नाही. योजना आखणे, त्याची अंमलबजावणी करणे अशा काही गोष्टी जणू आपल्याला ठाऊकच नाहीत. असो, ही स्पर्धा संपली. आता या यशापशाची कारणे शोधण्याचा प्रयत्न सगळेच करतील. पण गेली अनेक वर्षे भारतीय क्रिकेट बघत असल्याने खात्रीने सांगता येईल की कुठेही काहीही होणार नाही. आपण परत एकदा टी-२० आणि एकदिवसीय क्रिकेटकडे लक्ष देऊ, आयपीएलमध्ये वेगवेगळ्या संघांना पाठिंबा देऊ..आणि येणाऱ्या काही वर्षात कसोटी क्रिकेटचा अंत झालेला देखील पाहू. 


मुळात टी-२० किंवा आयपीएल वाईट आहे असे अजिबातच नाही. कदाचित ती काळाची गरज असेल, पण त्या नादाला लागून आपण कसोटी क्रिकेट नावाच्या एका सुंदर खेळाचा विनाश करतो आहोत हे आपल्या का लक्षात येत नाही? टी-२० आणि कसोटी क्रिकेट हे दोन सर्वस्वी वेगळे खेळ आहेत. या दोन्ही खेळांची सांगड घालणे हाच एक मोठा गुन्हा आहे. जर एखाद्याला फक्त आयपीएल खेळायचे असेल तर त्याला तेवढेच खेळू द्या, पण आपण भारत या देशाचे देखील प्रतिनिधित्व करतो आहोत याचे देखील भान ठेवा. आज आपण ठराविक खेळाडू क्रिकेटच्या तीनही फॉरमॅट्स मध्ये अक्षरशः कोलूला जुंपल्यासारखे खेळवतो आहोत. आज या क्रिकेट खेळाडूंची घराणी तयार झाली आहेत. सध्याच्या घडीला स्पॉन्सर्स, वेगवेगळे आयपीएल संघमालक, त्यांना सपोर्ट करणारे इतर व्यावसायिक, राजकारणी, चित्रपट अभिनेते आणि अशी तमाम घराणी भारतातला हा क्रिकेटचा गाडा हाकताहेत. क्रिकेटमध्ये आलेला पैसा (जो कित्येक कोटींच्या घरात आहे) आता खेळापेक्षा कैक पटीने मोठा झाला आहे. या पैशाने आणि अति क्रिकेटने खेळाची जी हानी केली आहे त्याची कुठे गणनाच नाही. कसोटी क्रिकेट हा क्रिकेटचा सर्वोच्च प्रकार आहे, आणि तो शाबूत राहिला तरच क्रिकेट जगेल. कदाचित कसोटी क्रिकेटला मोठं मानणारी माझी शेवटची पिढी असावी. पण यापुढचे दिवस ३ तासांच्या क्रिकेटचेच उरणार आहेत. 

कालच्या या पराभवाची अनेक कारणे सांगता येतील. पण आपल्यासाठी कसोटी क्रिकेटला प्राथमिकता न देणे हेच सर्वात मोठे कारण आहे. सुमारे २ महिन्यांपूर्वी जेंव्हा आपला संघ जाहीर झाला, तेंव्हाच जणू या पराभवाचा पाय रचला गेला होता. त्यावेळी बहुतेक सर्वच खेळाडू आयपीएल मध्ये खेळत होते. २ महिने टी-२० क्रिकेट खेळून लगेचच आपण इंग्लंडला गेलो. एक फॉरमॅट सोडून दुसऱ्या प्रकाराशी जुळवून घेणे सोपे नसते. त्यात आपण आता सराव सामने खेळत नाही. आपण त्या हवामानाशी, खेळपट्टीशी जुळवून घेण्यासाठी काही विशेष प्रयत्न देखील करत नाही. यावेळी देखील आपण हेच केलं. ७ तारखेला आपण कसोटी सामन्यासाठी उभे राहिलो ते केवळ नेट प्रॅक्टिसच्या जोरावर. इंग्लंडला गेलेले १५ खेळाडू देखील या सामन्यासाठी संघ म्हणून योग्य होते का? मी आधीच्या लेखात लिहिल्याप्रमाणे हार्दिक पंड्या आणि रिद्धिमान साहा या दोघांचा विचार केलाच गेला नाही. मी फक्त अमुकच क्रिकेट खेळणार, तमुक क्रिकेटमध्ये भाग घेणार नाही हा माज क्रिकेट रसिक म्हणून आपण तरी का सहन करतो. क्रिकेट बोर्डाला एखाद्या खेळाडूला खेळण्यासाठी सक्ती नाही करता येत? त्या क्रिकेट बोर्डाचं आणि साहाचं असेल भांडण, पण आजच्या घडीला तो देशातील सर्वोत्तम यष्टीरक्षक आहे. एका महत्वाच्या सामन्यासाठी, देशासाठी तुम्ही आपापसातील हेवेदावे बाजूला नाही ठेवू शकत? या घडीला सगळ्याच गोष्टी चुकल्या आहेत. आकाशच फाटलंय, तुम्ही ठिगळं लावून काय करणार? 

रोहितने नाणेफेक जिंकली, पण संघात अंतिम ११ खेळाडू कोणत्या आधारावर निवडले? जगातील सर्वोत्कृष्ट गोलंदाज तुमच्या ११ खेळाडूंमध्ये नसतो? ५०-१०० कसोटी खेळल्यानंतरही तुम्हाला खेळपट्टीचे रंग ओळखता येत नाहीत? ऑस्ट्रेलियन संघाला उजेडाचा एक कवडसा जरी दिसला तरी ते संपूर्ण खिडकी उघडून मोकळे होतात. प्रोफेशनलिझम म्हणजे काय हे त्या खेळाडूंकडून शिकावे. व्यावसायिकता अंगी भिनलेले ते खेळाडू संधी मिळताच त्याचं सोनं करणारच होते. त्यांनी पहिल्या डावात केलेल्या धावांचा पाठलाग करताना आपले कागदी वाघ कमीच पडणार होते. इंग्लंडमध्ये चेंडू फिरायला लागला तसे आपले फलंदाज तंबूत परतू लागले. अजिंक्य आणि शार्दुलने थोडाफार प्रतिकार केला नसता तर आपण २०० च्या आधीच बाद होतो. ऑस्ट्रेलियाने पहिल्या डावात १७३ धावांची आघाडी घेतली तिथेच आपला पराभव निश्चित होता. या कसोटीत आपण अधून मधून बरा खेळ केला, पण तो तेवढ्यापुरताच. चौथ्या दिवशी विराट आणि अजिंक्यने दुसऱ्या डावात थोडी लाज राखण्याचा प्रयत्न केला, पण पाचव्या दिवशी सकाळीच ऑस्ट्रेलियाच्या कसलेल्या गोलंदाजांनी विजयश्री खेचून आणली. कोणत्याही चांगल्या फलंदाजाने कसोटीमध्ये ३०-५० धावा करून संघ चांगली धावसंख्या नाही उभारू शकत. आपले फलंदाज वेळोवेळी कोलमडले, आणि आपल्या पराभवासाठी तेच महत्वाचे कारण आहे. 

कसोटी संपली. टेस्ट चॅम्पियनशीप गेली, पुढे काय? कसोटी स्पर्धेचा पुढचा सिझन लगेचच सुरु होईल. त्यावेळी अंतिम सामना २०२५ मध्ये असेल. त्याचा विचार करायचा असेल तर कसोटी खेळण्यासाठी इच्छूक नसलेल्या खेळाडूंनी आत्ताच सन्मानाने निवृत्त व्हावं हे उत्तम. कसोटी संघ बांधायला अनेक दिवस जातात. अनेक उत्तमोत्तम खेळाडू रांगेत उभे आहेत. क्रिकेट बोर्डाने आता भविष्याचा विचार करणे आवश्यक आहे. इंज्युरी मॅनेजमेंट हा एक वेगळाच विषय आहे. बोर्डाने त्यासंदर्भात काही ठोस उपाय करणे आवश्यक आहे. आपण कायमच मूर्तिपूजक आहोत. आपण क्रिकेट खेळाडूंची पूजा करत गेलो, पण खेळाला मात्र विसरलो. कुठेतरी क्रिकेट रसिक म्हणून आपणही या पराभवाला जबाबदार आहोत. हे देखील बदलणे आवश्यक आहे का? मुळात आपल्याला आता कसोटी क्रिकेटमध्येच रस आहे का हा प्रश्न सगळ्यात महत्वाचा आहे. नसेल तर बोर्डाने स्पष्ट करावे, क्रिकेटप्रेमी ऍशेस सारख्या मालिका बघून आपली कसोटी क्रिकेटची तहान भागवतील. आपल्याला जर मुंबई इंडियन्स, चेन्नई सुपर किंग्स आदी संघांमध्येच रस असेल तर तेच करू, कसोटी क्रिकेट खेळण्याची गरज आहे का? १८८२ साली याच ओव्हल मैदानावर इंग्लिश संघाच्या पराभवानंतर ‘English cricket, resting in peace’ असा लेख प्रसिद्ध झाला होता, आणि त्यानंतर ऍशेस मालिकेचा जन्म झाला. कालच्या पराभवानंतर खचितच म्हणावसं वाटतंय – भारतीय कसोटी क्रिकेटचा देखील अंत झाला आहे, येत्या काही वर्षात त्यावर नक्की शिक्कामोर्तब होईल. 

इतिहास ओव्हलचा

वर्ल्ड टेस्ट चॅम्पियनशीपचा अंतिम सामना इंग्लंडच्या ओव्हल मैदानावर खेळला जात आहे. या ओव्हल मैदानाला एक वेगळा इतिहास आहे, आणि इंग्लंडमधील इतर मैदानांसारखाच साहेबाने तो जपून ठेवला आहे. क्रिकेटच्या दुनियेत ओव्हल मैदान एक जुने मैदान म्हणून गणले जाते. दक्षिण लंडन मधील सरे परगण्यातील केनिंगटन भागात उभारल्या गेलेल्या या मैदानाचे मूळ नाव ‘केनिंगटन ओव्हल’. अर्थातच व्यावसायिक कारणांमुळे मैदानाचे नाव बदलले गेले, तरी जुने जाणते क्रिकेट रसिक या मैदानाला ‘केनिंगटन ओव्हल’ म्हणूनच ओळखतात. हे मैदान क्रिकेटच्या अनेक घटनांचे साक्षीदार आहे. या मैदानावर १८८० मध्ये इंग्लंड मधील पहिला कसोटी सामना खेळला गेला, तसेच १८७० साली इंग्लंडचा स्कॉटलंड विरुद्धचा फुटबॉल सामना देखील याच मैदानावर खेळवला गेला. काही तज्ज्ञांच्या मते, दोन देशांमध्ये खेळवला गेलेला हा पहिला फुटबॉल सामना होता. १८८२ साली ओव्हल मैदानावर ऑस्ट्रेलियाने इंग्लंडचा ७ धावांनी पराभव केला, त्यावेळी ‘द स्पोर्टींग टाइम्स’ या क्रीडाविषयक साप्ताहिकाने एक मृत्युलेख प्रसिद्ध केला होता. त्यातूनच पुढे ‘ऍशेस’ मालिकेची सुरुवात झाली. गेली सुमारे १५० वर्षे इंग्लंड आणि ऑस्ट्रेलिया या दोन देशात ही ऍशेस मालिका अव्याहतपणे खेळवली जात आहे. ओव्हल मैदान हे सरे काउंटीचे मुख्य मैदान आहे, आणि प्रामुख्याने इंग्लिश उन्हाळ्यातील शेवटचा कसोटी सामना या मैदानावर खेळवला जातो. १८४५ साली वसवल्या गेलेल्या या मैदानाची आसनक्षमता साधारण २५००० इतकी आहे. या मैदानावर आजपर्यंत १०४ कसोटी सामने, ७५ एकदिवसीय सामने आणि १६ आंतरराष्ट्रीय दर्जाचे टी-२० सामने खेळवले गेले आहेत. 


सर्वसाधारणपणे इंग्लिश मैदान म्हटले की त्याला इंग्लंडच्या लहरी हवामानाचा फटका बसतोच. क्षणात पडणारा पाऊस, आणि लगेचच येणारे ऊन या दोन्ही गोष्टी इंग्लिश मैदानांना नवीन नाहीत. इतर मैदानांप्रमाणेच ओव्हल वरील सामन्यांना देखील या लहरी हवामानाचा फटका निश्चितच बसला आहे. या मैदानावरील खेळपट्टी प्रामुख्याने फलंदाजांना साथ देते असे म्हणतात. इथे होणार सामना उन्हाळ्याच्या शेवटी खेळवला जात असल्यामुळे कदाचित ही खेळपट्टी फलंदाज धार्जिणी झाली असावी. या मैदानावरील सर्वोत्तम धावसंख्या इंग्लंडने १९३८ साली ऑस्ट्रेलिया विरुद्ध खेळताना उभारली आहे. त्यावेळी इंग्लिश संघाने ७ गड्यांच्या मोबदल्यात तब्बल ९०३ धावा केल्या होत्या. या सामन्यात सर लेन हटन यांनी ३६४ धावांची खेळी केली होती. ही या मैदानावरील सर्वोत्कृष्ट वैयक्तिक खेळी आहे. इंग्लिश गोलंदाजां डेव्हॉन माल्कम याने १९९४ साली दक्षिण आफ्रिकेविरुद्ध ५७ धावा देऊन ९ बळी घेतले होते.

पाहुण्या संघाचा विचार करायचा झाल्यास, श्रीलंकेचा जगविख्यात फिरकी गोलंदाज मुथैया मुरलीधरन याने १९९८ साली एका कसोटी सामन्यात १६ बळी घेतले होते, पैकी ९ बळी त्याने इंग्लंडच्या दुसऱ्या डावात घेतले. या मैदानावर इंग्लंडच्या हर्बर्ट सटक्लिफ याने तब्बल ५ शतके मारली आहेत, खालोखाल लेन हटन, वॉली हॅमंड, डेव्हिड गावर आणि केविन पीटरसन (प्रत्येकी ४ शतके) व अलिस्टर कूक आणि जेफ बॉयकॉट (प्रत्येकी ३ शतके) यांचा समावेश होतो. गोलंदाजांचा विचार करता इयान बोथमने या मैदानावर ११ सामन्यात ५२ बळी मिळवले आहेत. खालोखाल जेम्स अँडरसन (१५ सामन्यात ४९ बळी) आणि स्टुअर्ट ब्रॉड (१३ सामन्यात ४१ बळी) यांनी देखील चांगली कामगिरी केली आहे. येत्या ऍशेस मालिकेत या दोन्ही गोलंदाजांना बोथमच्या बळींचा विक्रम मोडण्याची निश्चितच संधी आहे. या मैदानावर फिरकी गोलंदाजांना देखील योग्य संधी मिळाली आहे. जिम लेकर, टोनी लॉक, डेरेक अंडरवूड, ग्रॅहम स्वान सारख्या इंग्लिश फिरकी गोलंदाजांनी इथे उत्तम कामगिरी केलीच आहे, पण त्याचबरोबर शेन वॉर्न सारख्या दिग्गजाने देखील केवळ ४ कसोटी सामन्यात ३२ बळी मिळवले आहेत. 


भारतीय संघ या मैदानावर १४ कसोटी सामने खेळला आहे. अर्थातच हे सर्व सामने इंग्लंडच्या विरुद्ध खेळले गेले आहेत. या १४ पैकी २ सामन्यात भारतीय संघाने विजय मिळवला आहे, ५ सामन्यात आपण पराभूत झालो आहोत तर ७ सामने अनिर्णित झाले आहेत. १९७१ सालचा आपला इंग्लंडवरील ऐतिहासिक विजय याच मैदानावरचा. चंद्रा, वेंकट आणि बिशनसिंग बेदीच्या फिरकीच्या जोरावर भारतीय संघाने इंग्लिश भूमीवर आपला पहिलावहिला विजय मिळवला होता. तसेच आपल्या मागच्या इंग्लंड दौऱ्यात भारतीय संघाने इंग्लिश संघाला तब्बल १५७ धावांनी हरवले होते. त्यावेळी आपला सध्याचा कर्णधार रोहित शर्माने एक तडाखेबंद शतक केले होते, तर शार्दूल ठाकूरने आपल्या दोन्ही डावात अर्धशतके झळकावली होती. भारतातर्फे या मैदानावर २ खेळाडूंनी द्विशतक केले आहे. १९७९ मध्ये सुनील गावसकरने केलेल्या २२१ धावा आणि २००२ साली राहुल द्रविडच्या २१७ धावा भारतीय क्रिकेट रसिकांसाठी कायमच लक्षात राहतील. इतर खेळाडूंचा विचार करता १९७६ मध्ये रिचर्डसने या मैदानावर इंग्लंड विरुद्ध केलेल्या २९१ धावा म्हणजे क्रिकेट इतिहासातील एक अजरामर खेळी आहे. तसेच डॉन ब्रॅडमनच्या १९३४ साली केलेल्या २४४ धावांचा उल्लेख देखील महत्वाचा आहे.  गोलंदाजांचा विचार करता, भारतातर्फे केवळ ४ गोलंदाजांना या मैदानावर एका इनिंगमध्ये ५ किंवा जास्त बळी मिळवता आले आहेत. भागवत चंद्रशेखर (१९७१ साली ६ बळी), सुरेंद्रनाथ (१९५९ साली ५ बळी), हरभजनसिंग (२००२ साली ५ बळी) आणि मोहम्मद निसार (१९३६ साली ५ बळी) हे ते चार गोलंदाज.  जागतिक कसोटी स्पर्धेच्या अंतिम सामन्यात खेळणाऱ्या ऑस्ट्रेलियासाठी देखील हे मैदान तितकेसे भावले नाहीये. ऑस्ट्रेलियन संघाने या मैदानावर ३८ कसोटी सामने खेळले आहेत, पैकी फक्त ७ सामन्यात विजय मिळवला आहे. गेल्या २० वर्षांमध्ये तर या संघाला फक्त एका कसोटीमध्ये विजय मिळवता आला आहे.  

इंग्लिश क्रिकेटच्या इतिहासात ओव्हल मैदान नक्कीच महत्वाचे आहे. या मैदानावर जागतिक कसोटी स्पर्धेचा अंतिम सामना खेळवला जाणे हा एका अर्थाने कसोटी क्रिकेटचा बहुमान आहे हे निश्चित. ओव्हल मैदान जगातील सर्वोत्कृष्ट मैदानांपैकी एक समजले जाते, आणि या मैदानावरच खऱ्या अर्थाने ‘ऍशेस’ मालिकेची सुरुवात झाली, त्यामुळे हा सामना खेळवून आयसीसीने एका अर्थाने वर्तुळ पूर्ण केले असे नक्कीच म्हणता येईल. 

To know more about Crickatha